Αυτοβιογράφος και ποιήτρια, ακτιβίστρια και δεινή μαγείρισσα, πρώην πόρνη, πρώην χορεύτρια, πρώην βιοπαλαίστρια. Η Μάγια Αγγέλου που πέθανε πριν από λίγες μέρες (στις 28 Μαΐου) στα 86 της χρόνια, ξεκίνησε τη ζωή με όλα τα μειονεκτήματα μιας έγχρωμης μικρούλας από τον αμερικανικό Νότο και κατέληξε δαφνοστεφής ποιήτρια, να απαγγέλλει ένα ποίημά της στην τελετή ανάρρησης του Μπιλ Κλίντον στην προεδρία της Αμερικής. Ηταν μία από τις Αφροαμερικανίδες που είδαν το ατομικό ως συλλογικό και στρατεύτηκαν στον αγώνα για κοινωνικά δικαιώματα· μια γυναίκα που δεν επέτρεψε στο φύλο και στο χρώμα της να την καρφώσει στην καθημερινότητα της επιβίωσης, αλλά τα χρησιμοποίησε ως μέσα προσωπικής εξέλιξης και πολιτικής πάλης.
Επτά αυτοβιογραφικά βιβλία έγραψε η Μάγια Αγγέλου, σε ύφος που συνιστούσε ταυτόχρονα είδωλο τέχνης και εικόνα προσώπου, συμπυκνώνοντας αισθητική και εκφραστική ανάγκη. Το πρώτο της, που την έκανε διάσημη, είχε κυκλοφορήσει και στα ελληνικά, από τις εκδόσεις «Πατάκη» σε μετάφραση Ιωάννας Καρατζαφέρη, με τίτλο «Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί». Σήμερα βρίσκεται εκτός εμπορίου – και θα ευχόμασταν να επανεκδιδόταν. Είναι μια λυρική καταγραφή της οδυνηρής παιδικής της ηλικίας: θύμα βιασμού στα οκτώ της χρόνια, μητέρα στα δεκάξι της, η νεαρή ηρωίδα, στην εξέλιξη της αφήγησης, θα μεταμορφωθεί από θύμα του ρατσισμού με σύμπλεγμα κατωτερότητας σε μια αυτάρκη, αξιοπρεπή νεαρή γυναίκα ικανή να αντισταθεί στην προκατάληψη.
Γραμμένο κατά παρότρυνση του φίλου της συγγραφέα Τζέιμς Μπόλντουιν, το βιβλίο εξυμνεί τη μητρότητα όπως την βιώνουν οι μαύρες γυναίκες, εξαίρει τη σημασία της οικογένειας, καταγγέλλει τον ρατσισμό, περιγράφει την αναζήτηση της ανεξαρτησίας, της αξιοπρέπειας του αυτοκαθορισμού. Οπως και η Τόνι Μόρισον, μιλάει με καινούργια φωνή για το τι σημαίνει να είσαι και γυναίκα και μαύρη σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία. Η σύντομη αναφορά στην πιο βίαιη εμπειρία για ένα κοριτσάκι –τον βιασμό– λειτουργεί σαν μεταφορά για τα δεινά της φυλής της· ωστόσο κυρίαρχη στο βιβλίο είναι μια άλλη μεταφορά, εκείνη ενός πουλιού που παλεύει να δραπετεύσει από το κλουβί του.
Το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Αμερική το 1969, όταν ήδη η Αγγέλου είχε δημοσιεύσει τα πρώτα της ποιήματα, είχε χωρίσει τον πρώτο της σύζυγο, τον Ελληνα ναυτικό Θεόδωρο Αγγέλου, είχε εργαστεί ως οδηγός λεωφορείου, μαγείρισσα, χορεύτρια με τον Αλβιν Εϊλι, τραγουδίστρια μουσικής καλύψο, περιοδεύουσα ηθοποιός σε μια παραγωγή του μιούζικαλ Πόργκι και Μπες, αργότερα, μετά τη γνωριμία της με τον μυθιστοριογράφο Τζέιμς Κίλενς και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ακτιβίστρια στον αγώνα εναντίον του απαρτχάιντ· πρωταγωνίστρια στην παράσταση των «Μαύρων» του Ζαν Ζενέ, δημοσιογράφος στην εβδομαδιαία αγγλόφωνη εφημερίδα The Arab Observer στο διάστημα που έμεινε στο Κάιρο μαζί με τον σύντροφό της, τον Νοτιοαφρικανό αγωνιστή Βουσούμζι Μακέ, αρχισυντάκτρια στο African Review, συντάκτρια στους Times της Γκάνας και παραγωγός στο κρατικό ραδιόφωνο της Γκάνας.
Φίλη του Μάλκολμ Χ, η Αγγέλου θα ταξιδέψει στην Γκάνα αλλά θα εγκαταλείψει την Αφρική και θα επιστρέψει στην Αμερική για να τον βοηθήσει στην ίδρυση της Οργάνωσης Αφροαμερικανικής Ενότητας. Λίγο αργότερα ο Μάλκολμ Χ θα δολοφονηθεί, όπως εξάλλου και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο οποίος, από μακάβρια σύμπτωση, θα πεθάνει την ημέρα των τεσσαρακοστών της γενεθλίων. «Το 1968 ήταν μια χρονιά μεγάλης οδύνης, απώλειας και θλίψης, ο χρόνος που η Αμερική θα διέκρινε για πρώτη φορά το εύρος και το βάθος του πνεύματος και της δημιουργικής ιδιοφυΐας της Μάγιας Αγγέλου», σημειώνει η βιογράφος της Αγγέλου, Μάρσια-Αν Γκιλέσπι. Τότε η νεαρή ποιήτρια θα γράψει τη σειρά Blacks, Blues, Black!, μια σειρά από δέκα ντοκιμαντέρ για τη σχέση ανάμεσα στη μουσική των μπλουζ και την κληρονομιά των Αφροαμερικανών. Και ύστερα, θα εκδοθεί το πρώτο της βιβλίο. Ακόμη και η ενασχόλησή της με τη σύνθεση (έγραψε τραγούδια για τη Ρομπέρτα Φλακ και μουσική για τον κινηματογράφο) θα γίνει ενθουσιωδώς δεκτή.
«Νομίζω πως το πιο σημαντικό πράγμα, πέρα από την πειθαρχία και τη δημιουργικότητα, είναι η τόλμη να τολμάς», είχε γράψει.