Οταν ο κύριος Γκρι βρέθηκε στο φεστιβάλ βιβλίου που γίνεται στο Εδιμβούργο, μου είπε ότι σχεδόν όλες οι βιβλιοπαρουσιάσεις είχαν πολύ γέλιο. «Το χιούμορ έρεε αβίαστα, πηγαία. Ο Ιαν Ράνκιν εμφανίστηκε με έναν φακό επειδή την προηγούμενη χρονιά μια τρομερή καταιγίδα είχε βυθίσει τις εκδηλώσεις στο σκοτάδι. Ο Ντέιβιντ Μίτσελ αυτοσαρκαζόταν για τη βραδυγλωσσία του. Η Χίλαρι Μαντέλ να δέχεται τα αστεία του κοινού μέσα σε ένα γενικό κλίμα μαύρου χιούμορ για τα άπειρα πτώματα των βιβλίων της.
»Γιατί δεν συμβαίνει σχεδόν ποτέ αυτό στις βιβλιοπαρουσιάσεις που γίνονται στην Ελλάδα; Σε έχω δει, όποτε έχεις προσπαθήσει να κάνεις λίγο χιούμορ, είτε ως συντονιστής είτε ως παρουσιαζόμενος συγγραφέας, το κοινό παραμένει αγέλαστο. Και, όσο κι αν σιχαίνομαι που το παραδέχομαι ανοιχτά, αυτή τη φορά δεν έφταιγες εσύ ή το χιούμορ σου. Είναι λες και οι πάντες στην Ελλάδα να έρχονται σε αυτές τις εκδηλώσεις υπό συνθήκες άκρας δυσκοιλιότητας ή λες και προσέρχονται σε κάποια αλλόκοτη μυσταγωγία ― οργασμικής πλήξης όμως. Είμαστε μια “αγέλαστος πέτρα” ― με όλο τον σεβασμό στην ωραία ταινία του Φίλιππου Κουτσαφτή. Στο Εδιμβούργο, οι Γερμανοί μου έλεγαν ότι και αυτοί πάσχουν από ένα τέτοιο αγέλαστο σύνδρομο, αλλά ότι τρελό γέλιο πέφτει συχνά σε βιβλιοπαρουσιάσεις στην Αμερική ― χωρίς ούτε στιγμή να απαξιώνεται το βιβλίο. Διάολε, στην Ελλάδα κάνουμε κέφι συνέχεια και παντού, μήπως όμως δεν έχουμε χιούμορ; Είμαστε πλακατζήδες, το χιούμορ όμως είναι άλλο πράγμα: έχει διάρκεια. Η “πλάκα” δεν έχει. Δοκίμασε να μεταφέρεις σε κάποιον την πλάκα που σπάσατε σε ένα πάρτι και θα χαμογελάσει συγκαταβατικά διότι η στιγμή, η “φάση”, είναι πια παρελθόν. Ενα χιουμοριστικό σχόλιο όμως διαρκεί και πέραν του γέλιου της στιγμής. Οπως και τα ανέκδοτα. Η αλήθεια είναι ότι λέμε πολλά ανέκδοτα στην Ελλάδα ― πόσα από αυτά όμως είναι ελληνικά; Πότε και πού γεννήθηκαν όλα αυτά τα ανέκδοτα που κυκλοφορούν;».
Ο κύριος Γκρι προσπάθησε να μάθει ορισμένα πράγματα επ’ αυτού του ακανθώδους ζητήματος ανατρέχοντας σε ένα βιβλιαράκι με τον τίτλο «Πες μου να σταματήσω αν το έχεις ξανακούσει. Η ιστορία και η φιλοσοφία των ανεκδότων» (Stop me if you’ve heard this. A History and Philosophy of Jokes, εκδ. W. W. Norton & Company) του Τζιμ Χολτ (Jim Holt), τακτικού συνεργάτη του περιοδικού The New Yorker.
«Το βιβλίο», μου είπε ο κύριος Γκρι, «είναι γεμάτο με ανέκδοτα που απαντούν ανά τους αιώνες, με αναφορές στο πώς αντιμετώπιζε το γέλιο η θρησκεία, η Βίβλος, ο Χριστός, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, ο Καντ, ο Φρόιντ και πολλοί άλλοι ακόμα ― ενώ μνημονεύονται και «λοξοί» ερευνητές-συλλέκτες ανεκδότων που με το έργο τους βοήθησαν τον Χολτ στην έρευνά του. Εχει ενδιαφέρον ότι το βιβλίο προήλθε από ανάθεση του New Yorker για εκτενές άρθρο το οποίο θα δημοσιευόταν σε ειδικό τεύχος. Ο Χολτ δέχθηκε με χαρά, περιμένοντας να γράψει μάλλον εύκολα το κομμάτι “στο πλαίσιο της ωραίας αυτής παράδοσης της ψευδο-ακαδημαϊκής δημοσιογραφίας”, όπως γράφει ο ίδιος, “αδράχνοντας αποσπάσματα από μια ήδη υπάρχουσα ιστορία ανεκδότων, την οποία θα αλίευα από τα βάθη κάποιας βιβλιοθήκης. Γεμάτος φρίκη όμως ανακάλυψα ότι τέτοιο έργο δεν υπήρχε· η ακαδημαϊκή κοινότητα είχε αγνοήσει επιδεικτικά αυτό τον σημαντικό τομέα της κουλτούρας”. Ετσι, ο Χολτ υποχρεώθηκε να ξεκινήσει απ’ το μηδέν. Βλέπεις, οι Ελληνες δεν είμαστε οι μόνοι που απαξιώνουμε το μεγαλείο του χιούμορ. Περισσότερα όμως πάνω σε όλ’ αυτά την ερχόμενη Κυριακή».
Και το τραγούδι της ημέρας; «Το “007, A Fantasy Bond Theme” του Μπάρι Ανταμσον, από το κλασικό πια άλμπουμ “Soul Murder” (1992): ο Τζέιμς Μποντ είναι ένα μαυράκι από την Κίνγκστον Τάουν που ονειρεύεται ότι είναι ο θρυλικός πράκτορας και η μουσική είναι μια “σκα” παραφθορά του διάσημου κινηματογραφικού θέματος. Οπως λέει ο Ανταμσον, σε άψογη τζαμαϊκανή προφορά, “In case there is trouble or we’re under attack/ have no fear/ for Bond is black ― σε περίπτωση κινδύνου ή αν δεχθείτε επίθεση/ φόβο μην έχετε κανένα/ διότι ο Μποντ είναι μαύρος”».