Οταν το πλοίο τους ακινητοποιείται εξαιτίας της πυκνής ομίχλης περίπου 160 ναυτικά μίλια από τις ακτές της Γροιλανδίας, τα μέλη του πληρώματος εκμεταλλεύονται την ευκαιρία για να ξεκουραστούν έπειτα από μέρες εντατικής δουλειάς. Από τις 3 έως τις 4 τα ξημερώματα, ο Asbjorn Tryvge Aagard φυλάει σκοπιά περπατώντας στην παγωμένη επιφάνεια της θάλασσας, κάτω από τον ήλιο του μεσονυχτίου. Επιστρέφοντας στο καράβι, φέρνει μαζί του τη νεαρή φώκια, που του κρατούσε συντροφιά, και την αφήνει κρυφά στην κουκέτα ενός κοιμισμένου ναυτικού.
Οι στιγμές τρυφερότητας και ξένοιαστου παιχνιδιού, που ακολουθούν μέχρι το ασυνήθιστο και απρόσμενα κοινωνικό «κατοικίδιο» να αφεθεί ξανά στον πάγο, είναι μία σπάνια πολυτέλεια για τους σκληραγωγημένους Νορβηγούς, συνηθισμένους να περνούν ολόκληρα 24ωρα άγρυπνοι καθώς διασχίζουν τη θάλασσα της Αρκτικής και φυσικά απόλυτα εξοικειωμένους με το κυνήγι της φώκιας – μιας ιδιαίτερα διαδεδομένης, όσο και επικίνδυνης δραστηριότητας στην περιοχή του West Ice, ένα κομμάτι της θάλασσας της Γροιλανδίας που καλύπτεται από πάγο τους χειμερινούς μήνες και αποτελεί τόπο αναπαραγωγής των θαλάσσιων θηλαστικών.
Βρισκόμαστε στα τέλη της δεκαετίας του 1940, οι ανέσεις για το πλήρωμα είναι ελάχιστες και οι συνθήκες αντίξοες: το μικρό πλεούμενο παγιδεύεται για μέρες ανάμεσα στα μεγάλα κομμάτια πάγου ή απειλείται από ξαφνικές καταιγίδες και κύματα, που ξεπερνούν τα 20 μέτρα ύψος. Η επικοινωνία με τον έξω κόσμο είναι από δυσχερής έως αδύνατη, ενώ ακόμα και τα ελικόπτερα διάσωσης χρειάζονται ολόκληρες μέρες για να εντοπίσουν τα πλοία, που έχουν δηλωθεί ως «χαμένα», μέσα στο απέραντο λευκό των παγωμένων εκτάσεων. Η διατροφή των ναυτικών είναι εξαιρετικά μονότονη, με εξαίρεση τις μέρες που καταφέρνουν να κυνηγήσουν πολικά βοοειδή ή να ψαρέψουν σολομούς, καβγάδες ξεσπούν συχνά μεταξύ των εξουθενωμένων ανδρών και κάπου κάπου πολικές αρκούδες πλησιάζουν για να τους περιεργαστούν με περιέργεια ή να ξύσουν τα νύχια τους στην πλώρη.
Ο Asbjorn Trygve Aagaard εκτέθηκε από νεαρή ηλικία στις κακουχίες των θαλάσσιων ταξιδιών σε μία από τις πιο αφιλόξενες περιοχές του πλανήτη, όπου περιπλανήθηκε για χρόνια κερδίζοντας τα προς το ζην από το ψάρεμα και το κυνήγι φώκιας, ενώ αργότερα έγινε μηχανικός. Μολονότι έθετε τη ζωή του σε κίνδυνο σχεδόν σε καθημερινή βάση, έβρισκε πάντοτε τον χρόνο για να απολαύσει τις μικρές χαρές της ζωής, όπως το θέαμα μιας αρκούδας με τα μικρά της ή οι ακτίνες του ηλίου στην καμπίνα του μία απρόσμενα ζεστή καλοκαιρινή μέρα – «ο ήλιος και η ζεστασιά σημαίνουν πολύ περισσότερα σε αυτήν την παγωμένη ερημιά απ’ ό,τι οπουδήποτε αλλού στον κόσμο». Οι αφηγήσεις του, δοσμένες με τη μορφή σημειώσεων και ημερολογιακών καταγραφών, αποκαλύπτουν έναν άνθρωπο με ευαισθησία, ανήσυχο πνεύμα, αλλά και την επιμονή, τη στωικότητα και την εσωτερική γαλήνη που απαιτεί η επιβίωση σε τόσο αντίξοες συνθήκες. Οκτώ χρόνια μετά τον θάνατό του, η εικαστικός και κόρη του περιπετειώδους Νορβηγού, Hilde Aagaard, ανέλαβε να επιμεληθεί το βιβλίο των αναμνήσεών του. Η δίγλωσση έκδοση –στα αγγλικά και τα νορβηγικά– κυκλοφορεί από την ελληνική Cube Art Editions υπό το δυσπρόφερτο τίτλο «Ishavgast» και περιλαμβάνει, εκτός από πραγματικά βιώματα του Asbjorn Trygve Aagaard, ένα διήγημα βασισμένο στις περιπέτειές του. Τα κείμενα συμπληρώνουν οι εξαιρετικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες, που τράβηξε στη διάρκεια των ταξιδιών του τη δεκαετία του ’40 και του ’50 με τη μηχανή του, μία Leica, ενώ η έκδοση πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Νορβηγικού Ινστιτούτου Φωτογραφίας.
Η σκληρότητα και η τρυφερότητα εναλλάσσονται συνεχώς στην αφήγηση του Asbjorn Trygve Aagaard, ο οποίος τη μία μέρα σκοτώνει νεογέννητες φώκιες με το μαχαίρι του και την επομένη αφοπλίζει βίαια έναν ναυτικό, καθώς επιχειρεί να ρίξει σε μία αρκούδα με το όπλο του – «γιατί ποτέ δεν στρέφουμε τα όπλα μας σε έναν επισκέπτη». Ο κόσμος των ναυτικών, όπως ζωντανεύει στις γλαφυρές περιγραφές του, διέπεται από άγραφους κανόνες θεμελιωμένους τόσο στην αλληλεγγύη, όσο και στον ανταγωνισμό: τα μεγαλύτερα σκάφη προσέρχονται πρόθυμα για να βοηθήσουν τα μικρότερα σε περίπτωση κακοκαιρίας και οι καπετάνιοι ανταλλάσσουν συστηματικά πολύτιμες πληροφορίες μέσω ασυρμάτου σχετικά με τον καιρό ή την κατάσταση του πάγου. Ωστόσο, όταν ένα αλιευτικό εντοπίζει ένα κοπάδι ρέγγες ή φώκιες, πρώτο μέλημα του πλοηγού είναι να το προσεγγίσει χωρίς να τον αντιληφθούν τα γειτονικά αλιευτικά. Ετσι, όταν ο ασύρματος ενός πλοίου τηρεί σιγήν… ιχθύος, τα υπόλοιπα σπεύδουν να το πλησιάσουν ερμηνεύοντας τη σιωπή του ως ένδειξη πως το πλήρωμά του έχει ήδη αφοσιωθεί στο κυνήγι.
Η ζωή εν πλω κατά καιρούς γίνεται πληκτική, όμως η επιβίωση δεν είναι ποτέ βεβαιότητα. Κάποιες φορές, οι αλιείς αναγκάζονται να γυρίσουν στη στεριά με άδεια χέρια ή να απαλλαγούν από το πολύτιμο φορτίο τους προκειμένου να μη βυθιστούν. Καθώς αναρωτιέται αν θα καταφέρουν να βγουν ζωντανοί από την ομίχλη και τους ισχυρούς ανέμους, την άνοιξη του 1953, ο Aagaard θυμάται την τραγωδία του προηγούμενου έτους, όταν επτά πλοία βυθίστηκαν και πέντε εξαφανίστηκαν στη διάρκεια μιας απρόσμενης καταιγίδας στην περιοχή του West Ice. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Aagaard και οι σύντροφοί του αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το μισοβυθισμένο M/S Nelly» κωπηλατώντας και να περάσουν αρκετές μέρες άγρυπνοι στις σωσίβιες λέμβους, με τη θερμοκρασία να αγγίζει τους 25 βαθμούς υπό το μηδέν. Τελικά, ένα ελικόπτερο τους μεταφέρει σε ένα πλοίο του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού και εν συνεχεία επιβιβάζονται σε ένα αλιευτικό με προορισμό τη Νορβηγία. «Το ταξίδι δεν μας απέφερε καθόλου χρήματα, αλλά τουλάχιστον είμαστε ακόμα ζωντανοί και χρήματα μπορούν πάντα να βρεθούν όταν είναι απολύτως απαραίτητο», αναφέρει ο λακωνικός, πάντα ψύχραιμος και πεισματικά αισιόδοξος Aagaard στις σημειώσεις του. «Ηδη, υπάρχει η προοπτική του ταξιδιού στη Δανία με ένα καινούργιο πλοίο, απ’ όπου θα προμηθευτούμε τροφή και εξοπλισμό για τους κυνηγούς στη Γροιλανδία. Αλλά αυτό είναι μία άλλη ιστορία…».
Η δημιουργός Hilde Aagaard
Οι καλλιτεχνικές πρακτικές της πολυσχιδούς Hilde Aagaard, η οποία έχει μεταξύ άλλων πειραματιστεί με τη φωτογραφία, το κολλάζ, τη γλυπτική, το βίντεο και την περφόρμανς, πραγματοποιώντας πολυάριθμες εκθέσεις στην Ευρώπη, στην Αμερική και στην Ασία, αποσκοπούν κυρίως στη διάδραση του θεατή με τη φύση και το τοπίο.
Διατηρεί στενές σχέσεις με την Ελλάδα, όπου έχει ζήσει και εργαστεί για μεγάλα διαστήματα και εξακολουθεί να επιστρέφει κάθε χρόνο.
Εργα της έχουν φιλοξενηθεί στην γκαλερί «Ιλεάνα Τούντα» της Αθήνας, στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη και σε άλλους χώρους, ενώ το 2005 είχε παρουσιάσει τη site-spesific περφόρμανς «Point Echo» στον Λόφο Φιλιοπάππου.
Από τις εκδόσεις Cube Art κυκλοφορεί, επίσης, το βιβλίο της «Homecoming», το οποίο διερευνά την έννοια της επιστροφής στο σπίτι –πραγματικής ή συμβολικής–, όπως την αντιλαμβάνονται άνθρωποι διαφορετικής καταγωγής και ηλικίας.
Καλλιτέχνες, ποιητές, συγγραφείς, μικρά παιδιά, ένας ψυχίατρος, μία καλόγρια και ένας σκηνοθέτης είναι ανάμεσα στα άτομα που δέχθηκαν να συνεισφέρουν στο πρωτότυπο εγχείρημα με κείμενα, φωτογραφίες και έργα τέχνης.
Τα βιβλία της Hilde Aagaard «Ishavsgast» και «Homecoming» κυκλοφορούν στη χώρα μας από τις εκδόσεις Cube Art (www.cubearteditions.com).