MANOLIS ANAGNOSTAKIS: Poetry
and Politics, Silence and Agency in Post-War Greece
επιμέλεια: Βαγγέλης Καλότυχος
εκδ. Fairleigh Dickinson University Press, σελ. 240
«Που και η σιωπή, ορισμένες φορές και σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι μια έκφραση. Εγώ θα έλεγα πως είναι και μια πράξη», έλεγε ο Μανόλης Αναγνωστάκης την 1η Ιανουαρίου του 1983 στην τηλεοπτική εκπομπή «Παρασκήνιο». Δύο φορές στη διάρκεια του βίου του, ο ποιητής, στοχαστής και πολιτικός είχε πράγματι δώσει ένα ηχηρό μήνυμα με τη σιωπή του, υποστηρίζει ο Βαγγέλης Καλότυχος στη συλλογική έκδοση «Manolis Anagnostakis: Poetry and Politics, Silence and Agency in Post-War Greece». Η πρώτη ήταν στις αρχές του 1949 και εν μέσω εμφυλίου πολέμου, όταν, παρά το νεαρόν της ηλικίας του, απέκρυψε από τους δικαστές του ότι είχε διαγραφεί από το ΚΚΕ δύο χρόνια πριν από τη σύλληψή του. Η αποκάλυψη πιθανότατα θα του εξασφάλιζε μια ευνοϊκότερη ποινή, εκείνος όμως προτίμησε να σταθεί στο πλευρό των 69 συντρόφων του από την ΕΠΟΝ, που κατηγορούνταν για «συνωμοτική δράση». Η άρνησή του να αποκηρύξει τις ιδέες του είχε συνέπεια να καταδικαστεί σε θάνατο μαζί με άλλους δώδεκα από τους κατηγορουμένους. Τελικά, και χάρη σε μια σειρά από συμπτώσεις, η απόφαση δεν εκτελέστηκε άμεσα, ενώ με τη λήξη του Εμφυλίου η ποινή μετατράπηκε σε ισόβια.
Το 1951, και έπειτα από τρία χρόνια εγκλεισμού στις φυλακές του Επταπυργίου, του χορηγήθηκε αμνηστία. Δύο δεκαετίες αργότερα, ο καταξιωμένος, πλέον, ποιητής αποφάσισε να «σιωπήσει» για δεύτερη φορά, σταματώντας οριστικά να γράφει στίχους – «η ποίηση είναι μια πρώιμη περίοδος της ανθρωπότητας», θα υποστήριζε το 1992 σε μια μακρά, μαγνητοφωνημένη συνομιλία με τον Μισέλ Φάις. Η άποψή του ήταν πως, με ελάχιστες εξαιρέσεις, η ποίηση απαιτεί τον αυθορμητισμό της νιότης, ενώ «όταν έρχεται η εμπειρία, όταν έρχονται οι ρυτίδες, η φλέβα, η ποιητική φλέβα στομώνει, στεγνώνει». Συνέχισε, πάντως, να γράφει συστηματικά ώς το τέλος της ζωής του, δημοσιεύοντας άρθρα, αποφθέγματα, μεταφράσεις, ανθολογίες κ.ο.κ.
Η σιωπή ως μέσο έκφρασης ή ως πράξη είναι μία έννοια στην οποία επανέρχονται τόσο ο Βαγγέλης Καλότυχος, καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και επιμελητής του τόμου, όσο και αρκετοί από τους συμμετέχοντες πανεπιστημιακούς. Ωστόσο, από το βιβλίο δεν λείπουν οι αναλύσεις για την πολιτική διάσταση της ποίησης του Αναγνωστάκη, την επιρροή που άσκησε στις επόμενες γενιές Ελλήνων ποιητών, αλλά και τη σχέση του με σύγχρονούς του δημιουργούς, όπως ο Μίλτος Σαχτούρης και ο Μίκης Θεοδωράκης. Αφορμή για την έκδοση στάθηκε το συνέδριο με τίτλο «In memory of the poet M.A. (1925-2005): New York City, Days of A.D. 2006» [«Εις μνήμην του ποιητή Μ.Α. (1925-2005): Νέα Υόρκη, Μέρες του 2006 μ.Χ.»], που διοργάνωσε ο Βαγγέλης Καλότυχος στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια –«στη Νέα Υόρκη, την καρδιά της ελληνικής διασποράς», υπογραμμίζει ο ίδιος– τον Απρίλιο του 2006, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του ποιητή. Ο τίτλος παραπέμπει ευθέως στον Καβάφη, όπως οι τίτλοι πολλών ποιημάτων του Αναγνωστάκη, μεταξύ των οποίων το«Θεσσαλονίκη, Μέρες του1969 μ.Χ.».
Απώτερος στόχος του συνεδρίου ήταν η ανάδειξη της σημασίας του ποιητικού, και όχι μόνο, έργου του Αναγνωστάκη, ο οποίος δεν είναι ευρέως γνωστός στο αγγλόφωνο κοινό, μολονότι θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Ελληνες ποιητές της γενιάς του. Εκτός από τις εννέα επικαιροποιημένες εισηγήσεις των ομιλητών, προερχόμενων από ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα των ΗΠΑ, το βιβλίο περιέχει μία ενότητα για το έργο του Αναγνωστάκη μετά το 1971, όταν είχε πια εγκαταλείψει την ποίηση, καθώς και τη συνέντευξή του στον Μισέλ Φάις, η οποία δημοσιεύτηκε μετά τον θάνατό του με τη μορφή μονολόγου και τον τίτλο «Είμαι αριστερόχειρ ουσιαστικά» (Πόλις). Περιλαμβάνει, επίσης, τις δύο τελευταίες ποιητικές συλλογές του Αναγνωστάκη, «Το περιθώριο ’68-’69» και «Υ.Γ.» (1983), μεταφρασμένες για πρώτη φορά στα αγγλικά από τον Γιώργο Φραγκόπουλο και τον Γεράσιμο Κατσάν. Η πρώτη αγγλική μετάφραση ποιημάτων του ποιητή, και συγκεκριμένα της συλλογής «Ο Στόχος», είχε συμπεριληφθεί στην έκδοση «18 Texts», που κυκλοφόρησαν οι Εdmund και Mary Keely στη διάρκεια της δικτατορίας.