Διαβάζω το φετινό μυθιστόρημα της 39χρονης Γερμανίδας Svenja Leiber με τίτλο «Η τελευταία χώρα». Με κέντρο τη βορειογερμανική ύπαιθρο, το βιβλίο συνοδεύει τον ήρωα από την παιδική του ηλικία πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο ώς τα γηρατειά του, τη δεκαετία του ’70. Κατά τη διάρκεια της αλματώδους αφήγησης, μπορεί κανείς να δει ποια απ’ τα παιδιά των αφανών αυτών χωρικών είχαν από μιας αρχής και ίσως ασυνείδητα το δυναμικό για να μεταμορφωθούν, με την πάροδο του χρόνου, από άχρηστοι βάνδαλοι έφηβοι σε σκοτεινούς πράκτορες. Ετσι, παρακολουθούμε το πιο ανερμάτιστο και ατάλαντο παιδί του χωριού, ανεπίδεκτο για τη μουσική που θέλει να του διδάξει ο πατέρας του και επιθετικό μέσα απ’ τον φθόνο και το κενό της ύπαρξής του, να ενστερνίζεται όλη την εθνική ταπείνωση του μεσοπολέμου, να γιγαντώνεται ως υπεργερμανός και τέλος να κάνει καριέρα ως φρεσκοψημένος ναζί στο Αμβούργο. Τον ξαναβρίσκουμε ως ισχυρό άνδρα της Gestapo, σ’ ένα πολυτελές γραφείο, περιστοιχισμένο από μια λαμπρή επίπλωση παρμένη από λεηλατημένα σπίτια Εβραίων κι αντιφρονούντων.
Διαβάζοντας έρχεται στον νου μου ένα αιρετικό ερώτημα:
Αποτελεί τύχη ή καλό υπολογισμό το ότι σε δύσκολες περιόδους της Ιστορίας πολλοί πλουτίζουν σε κύρος και επιρροή με αρχική σημαία τη διαμαρτυρία και την οργή; Αφήνοντας κατά μέρος την πολιτική, η σκέψη μου γυρνά στη σύγχρονη φωτεινότερη και ειρηνική Ευρώπη που όμως συνεχίζει να παίζει το αγαπημένο της παγκόσμιο σκάκι διατηρώντας την αίσθηση του επί Γης δικαιότερου και πολιτισμικά υπέρτερου. Το παρακάτω παράδειγμα ίσως να μην έπρεπε να βρίσκεται ακριβώς κάτω απ’ το προηγούμενο, συνεχίζω όμως τον συλλογισμό μου τηρουμένων των αναλογιών: Είχε εκ των προτέρων εκτιμήσει ο Κινέζος καλλιτέχνης Ai Weiwei την απήχηση που θα είχε στη Δύση ο κατ’ οίκον περιορισμός του και η διαμαρτυρόμενη τέχνη του; Είχε με την κριτική του κατά του κινεζικού κράτους εξαρχής στόχο την κατάκτηση της Tate του Λονδίνου και του Martin Gropius Bau του Βερολίνου; Ή μήπως είναι τυχαία η τόση επιτυχία του, μόνο και μόνο επειδή στη Δύση αρέσει αυτόν τον καιρό πάνω απ’ όλα να δείχνει με το δάχτυλο το έλλειμμα δημοκρατίας και ελευθερίας στον υπόλοιπο κόσμο; Τι κάνω; Εξισώνω τα γουρούνια της Ιστορίας με τους πολιτικούς καλλιτέχνες; Ή είμαι κατά των ηρώων; Τίποτε απ’ τα δύο· σκέφτομαι μόνο μια παράξενη αλληγορία:
Eξω απ’ το κλειστό κάστρο της θεάς Τύχης χτυπούν πολλοί τις πύλες· πρώτοι απ’ όλους, τα γνήσια τέκνα του κάστρου· πλησιάζουν ήρεμα, παραδίδουν μια carte de visite και γίνονται δεκτοί με όλους τους κανόνες. Δεύτεροι, οι ικέτες της Τύχης γίνονται κάποτε δεκτοί κι αυτοί, ύστερα από χρόνια πολιορκίας. Τρίτοι: Oσοι χτυπούν για να κάνουν φασαρία, για να ενοχλήσουν και να διαμαρτυρηθούν. Iσως και ν’ αγνοούν ότι πίσω από την πύλη βρίσκεται η θεά Τύχη αδιάφορη για το αν κρούει κάποιος για να εισέλθει και άλλος για να ενοχλήσει. Τω κρούοντι ανοιγήσεται. Eνα χέρι προβαίνει απ’ τη σχισμή της πόρτας κι αρπάζει αδιακρίτως όποιον βρεθεί στο άνοιγμα. Ο άδικος ή δίκαιος της οργής γλιστράει αθόρυβα μέσα απ’ τους δαιδαλώδεις διαδρόμους του συστήματος ίσια στην αίθουσα του θρόνου. Εκεί ξεντύνεται τη δίκαια οργή, την ακουμπά στο πλάι του, κι αν τον ρωτήσουν πώς εισήλθε, τη χαϊδεύει αναπολώντας τους αγώνες του.
Κανείς δεν θα πιστέψει σοβαρά στην αθωότητα των μικρών ή μεγάλων ανθρώπων του Τρίτου Ράιχ. Oχι περισσότερο απ’ όσο πίστεψε σ’ αυτήν ο Χέρμαν Μπροχ στο μυθιστόρημά του με τον πικρό τίτλο «Οι αθώοι». Ισως όμως χρειάζεται να πιστέψουμε στην αθωότητα των stars της πολιτικής τέχνης; Κι ας είναι μόνο και μόνο για να συρρέει το μαζικό κοινό του απολιτικού star system μαζικά στην Tate Modern. Ας είναι μόνο και μόνο για να υπάρχει ένα δεύτερο, πιο σκεπτόμενο star system. Κι ας ελπίσουμε ότι η καλοπιστία μας δεν κάνει το κοινό του δυτικού κόσμου να αισθάνεται ακόμη πιο δίκαιο, ανώτερο, αύταρκες και πεφωτισμένο. Ας σημειωθεί ότι, τη στιγμή που στην πινακοθήκη της Στουτγκάρδης μπορείς να πληροφορηθείς ακριβώς από Ασιάτισσες καλλιτέχνιδες τι πάει στραβά στις ισλαμιστικές τους χώρες, οι «Αθώοι» του Μπροχ απουσιάζουν απ’ το γιγάντιο βιβλιοπωλείο της πόλης και χρειάζεται να τους παραγγείλεις.