Και ο νικητής είναι… η Ιστορία. Η νεότερη, η παλαιότερη, του 19ου αιώνα, του 20ού αιώνα, της Λατινικής Αμερικής, του Αμερικανικού Εμφυλίου, της Ρωσικής Επανάστασης, της Τουρκίας, της Κίνας. Στα βιβλία που θα εκδοθούν έως τα Χριστούγεννα, πεζογράφοι και μελετητές, ιστορικοί και δοκιμιογράφοι φαίνεται να αντλούν το υλικό τους από παλαιότερες και νεότερες στιγμές της παγκόσμιας ή της τοπικής Ιστορίας. Είτε με τη μορφή του πεζογραφικού αφηγήματος, είτε με τη μορφή βιογραφίας ή μαρτυρίας, είτε με τη μορφή του ιστορικού δοκιμίου.
Αν θέλουμε να μιλήσουμε με όρους αθλητικούς, το νήμα κόβουν, για μια ακόμη φορά τα βιβλία (κάθε είδους) που αναφέρονται ή αφορούν τους δύο μεγάλους Πολέμους του 20ού αιώνα, τον Α΄ και τον Β΄ Παγκόσμιο, και συνολικά την περίοδο που ξεκινάει από τον Μεσοπόλεμο και τελειώνει με τον ελληνικό Εμφύλιο. Ας δούμε συνοπτικά μερικά από αυτά.
Το «Καμπαρέ»!
Τη μυθιστορηματική βιογραφία της ζωής του πατέρα της, του Ευάγγελου Αβέρωφ, κατέγραψε η Τατιάνα Αβέρωφ στο βιβλίο «Δέκα ζωές σε μία» (Μεταίχμιο), και μαζί τα γεγονότα που σημάδεψαν την Ελλάδα από το 1908 μέχρι τις αρχές του Εμφυλίου.
Εμπειρίες, αλληλογραφία, ημερολόγιο από δύο μήνες εξορίας στον Αϊ -Στράτη (20 Οκτωβρίου-25 Δεκεμβρίου 1935) καταγράφει ο Κώστας Βάρναλης στα «Θυμήματα εξορίας» (Καστανιώτης), ενώ από τη μάχη της Κρήτης, τον Μάιο του 1941 εμπνέεται η Κατερίνα Μαυρομάτη στο βιβλίο «Οσα φέρνει ο πόλεμος» (Κέδρος).
Τον έρωτα μιας Ελληνίδας υπαλλήλου της πρεσβείας στις ΗΠΑ με έναν Αραβα φοιτητή αφηγείται η Μαριάννα Τσαντίλη στο βιβλίο της «Σαν ψίθυρος στην έρημο» (Καστανιώτης) και τον ακολουθεί στη Συρία. Ενας έρωτας που την οδηγεί να δει από κοντά τις τεράστιες πολιτισμικές διαφορές και τις διαφορετικές αντιλήψεις. Από τις εκδόσεις «Εστία» επανακυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του Ιωνα Δραγούμη «Μαρτύρων και ηρώων αίμα».
Το «Αντίο, Βερολίνο» του Κρίστοφερ Ισεργουντ (Μεταίχμιο), εκτυλίσσεται στις αρχές της δεκαετίας του ’30, λίγο πριν από την άνοδο του ναζισμού και είναι αυτό στο οποίο βασίστηκε η πασίγνωστη ταινία «Καμπαρέ». Στο δε αστυνομικό μυθιστόρημα του Arnaldur Indridason «Ο άνθρωπος της λίμνης» (Μεταίχμιο), σχετικά με έναν σκελετό που κρυβόταν για χρόνια στον αμμώδη βυθό μιας λίμνης, εντοπίζει κανείς ίχνη του Ψυχρού Πολέμου.
Νύχτα των Κρυστάλλων
Θεωρείται ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα ιδεών του 20ού αιώνα το βιβλίο «Το μηδέν και το άπειρο» του Αρθουρ Καίσλερ (Πατάκης). Θέμα του οι περιβόητες δίκες της Μόσχας και οι στυγνές σταλινικές εκκαθαρίσεις. Από τη Ρωσία και τον Μεσοπόλεμο ξεκινάει και το μυθιστόρημα του Μετίν Αρντιτί «Η αδελφότητα των ιπτάμενων μοναχών» (Πατάκης), την εποχή που το σοβιετικό καθεστώς λεηλατεί τους θησαυρούς της Ρωσικής Εκκλησίας. Κάποιοι όμως προσπαθούν να τους σώσουν…
«Καλή αντάμωση εκεί ψηλά» έχει ως τίτλο το μυθιστόρημα του Πιερ Λεμέτρ, που κέρδισε το βραβείο Concourt το 2013. Στα ελληνικά θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Μίνωας» και ως θέμα του έχει τη ζωή δύο Γάλλων στρατιωτών και του αξιωματικού τους, κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Από σύμπτωση, η Αμερικανίδα Ρόζι Μπελ Μάνον θα βιώσει το Βερολίνο κατά το διάστημα πριν από την τρομερή Νύχτα των Κρυστάλλων στο μυθιστόρημα «Το τελευταίο τρένο για το Παρίσι» του Michelle Zackheim (Παπαδόπουλος). Τους Ναζί που κρύφτηκαν και έζησαν ανενόχλητοι μιαν άλλη ζωή ακολουθεί στο νέο του βιβλίο ο Φίλιπ Κερ με προσωρινό τίτλο «Η φλόγα που σιγοκαίει» (Κέδρος). Είχε κερδίσει το Concourt το 2010 το βιβλίο του Laurent Binet «H HhH» (επίσης απ’ τον Κέδρο) που εκτυλίσσεται στην Πράγα το 1942, όταν δύο Τσεχοσλοβάκοι παρτιζάνοι φτάνουν από το Λονδίνο με αποστολή να δολοφονήσουν τον Ράινχαρντ Χάιντριχ, τον διαβόητο «δήμιο της Πράγας».
Η πτώση του Τείχους και… ο Ηλίας Ηλιού
Οι Γερμανοί συγγραφείς κατατρύχονται, ασφαλώς, όχι μόνο από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και από την πτώση του Τείχους το 1989. Η νεότερη γενιά συγγραφέων εκεί στέκεται, συγκρίνει, ανακαλεί, κρίνει και ασκεί αυτοκριτική. Αυτό κάνει και ο Ούβε Τέλκαμπ στο βιβλίο του «Ο πύργος» (Καστανιώτης), που θεωρείται ένα μνημειώδες πανόραμα της παρακμάζουσας Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας, που θα οδηγήσει στην πτώση του Τείχους.
Οταν αφηγείται ο Χόρχε Σεμπρούν, αποκλείεται να μην υπάρχει ιστορία και πολιτική σε όσα λέει. Ενα ανέκδοτο κείμενό του θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Πόλις» με τίτλο «Ασκήσεις επιβίωσης» και πρόλογο του Ρεζίς Ντεμπρέ. Καθισμένος στο μπαρ του ξενοδοχείου «Λουτέσια» επανέρχεται σε γεγονότα που έχει ζήσει και αφηγείται την εμπειρία του από τα βασανιστήρια….
Μαντάμ Ατατούρκ
Τη διαδρομή μιας μεγάλης μορφής της Αριστεράς, του Ηλίου Ηλιού, καταγράφει ο Βασίλης Μπρακατσούλας στο βιβλίο «Ηλίας Ηλιού: η ζωή και δράση του» με πρόλογο του Ηλία Νικολακόπουλου (Κέδρος), ενώ ο Ιάσων Πιπίνης «ταξιδεύει» ώς τη Λατινική Αμερική και παρακολουθεί την πολιτική διαδρομή του Ούγκο Τσάβες, στο βιβλίο «Το πείραμα της Λατινικής Αμερικής» (Κέδρος). Με τη γυναίκα που υπήρξε για δύο χρόνια παντρεμένη με τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, την «Κυρία Ατατούρκ, Λατιφέ Χανούμ» καταπιάνεται η πολιτική επιστήμων Ιπέκ Τσαλισλάρ, ενώ ο Ρόντερικ Μπίτον ακολουθεί τα βήματα του Λόρδου Βύρωνα στη βιογραφία «Ο πόλεμος του Βύρωνα» (Πατάκης). Από τις ίδιες εκδόσεις η πλέον ευπώλητη αλλά απαγορευμένη στην πατρίδα της συγγραφέας Γιουνγκ Τσανγκ γράφει για την πιο σημαντική γυναίκα στην κινεζική ιστορία, την «Κληρονόμο Αυτοκράτειρα Τσισί», την παλλακίδα που θεμελίωσε τη σύγχρονη Κίνα (Πατάκης). Το «Επιχείρηση Αριάδνη», του Wes Davis, παραπέμπει ευθέως στην Κρήτη και στον μυστικό πόλεμο για την απελευθέρωσή της από τους ναζί.
Το χρονικό της φιλίας που καλλιεργήθηκε και δημιουργήθηκε στο ζοφερό κλίμα του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Ράβενσμπρουκ με τη Μιλένα Γιέσενκα, τη φίλη του Κάφκα, περιγράφει η Μαργκαρέτε Μπούμπερ στο βιβλίο «Μιλένα, η φίλη του Κάφκα» (Κίχλη) και τη δράση των πρώτων κατασκόπων που έδρασαν στη Ρωσία τα πρώτα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης περιγράφει ο Τζάιλς Μίλτον στο βιβλίο του «Ρώσικη ρουλέτα», ενώ ο ο καθηγητής Τζον Φρίλι ανασυνθέτει την «Ιστορία της Αυτοκρατορικής Πόλης», της Κωνσταντινούπολης (Μίνωας).
Γαστρονομία και κόμικς
Ποιος είπε ότι η μαγειρική δεν έχει σχέση με την Ιστορία και δεν βοηθάει στην κατανόηση των λαών και των πολιτισμών; Ετσι ο Andrew Dalby, ιστορικός της διατροφής, στο βιβλίο «Βυζαντίου γεύσεις» παρουσιάζει με εξαιρετικά λεπτομερή και απολαυστικό τρόπο την κουζίνα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τα αγαπημένα πιάτα των αυτοκρατόρων, των αξιωματούχων και των απλών ανθρώπων (Πατάκης). Κι επειδή τα κόμικς αφορούν τους πάντες, ένα graphic novel με τίτλο «Αϊβαλί», με σχέδια του Soloup και κείμενα των Ηλία Βενέζη και Φώτη Κόντογλου, θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Κέδρος», με τις ιστορίες τριών Ελλήνων και ενός Τούρκου.
«Δεκεμβριανά» και Μπολσεβίκοι
Ενα λιγότερο γνωστό γεγονός επαναφέρει στο φως το βιβλίο του Κωνσταντίνου Ξ. Νίδερ «Η εκστρατεία της Ουκρανίας (Ιανουάριος-Μάιος 1919)» (Κέδρος), δημοσιεύοντας την ελληνική επέμβαση εναντίον των Μπολσεβίκων με το Α΄ Σώμα Στρατού υπό τον έλεγχο των γαλλικών δυνάμεων. Και ο Δημήτρης Κουσουρής καταπιάνεται επίσης με ένα δύσκολο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας, με τις «Δίκες των δωσιλόγων, 1944-1949» (Πόλις).
Την «Αγνωστη πλευρά του Βυζαντίου» μας αφηγείται μια ομάδα ιστορικών, αναδεικνύοντας ιστορικά παράδοξα και «ασήμαντες» λεπτομέρειες, ενώ η ιστορικός Wendy Lower καταπιάνεται με την καταγραφή του ρόλου των Γερμανίδων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο βιβλίο της «Οι Μαινάδες του Χίτλερ – Ο ρόλος των Γερμανίδων στα ναζιστικά στρατόπεδα» (Μεταίχμιο). Πώς μετασχηματίζονται οι ιστορικές σπουδές μέσα σ’ ένα ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο; Αυτό εξετάζουν οι ιστορικοί Georg Iggers και Edward Qingjia Wang στο βιβλίο «Παγκόσμια ιστορία της σύγχρονης ιστοριογραφίας» (Νεφέλη).
Με αφορμή τα 70 χρόνια από τα Δεκεμβριανά του 1944, ο συγγραφέας Πέτρος Μακρής-Στάικος μετέφρασε και παρουσιάζει τέσσερα άγνωστα στο ευρύ κοινό κείμενα. Το βιβλίο που θα κυκλοφορήσει από τον «Ικαρο» έχει τίτλο «Ο Δεκέμβρης του 1944, τέσσερα άγνωστα κείμενα». Μιαν άλλη πλευρά των Δεκεμβριανών φωτίζει και το χρονικό της Αλεξάνδρας Κριεζή που θα κυκλοφορήσει από την Εστία.
Τέλος, μια διαφορετική όσο και ενδιαφέρουσα όψη της πολιτισμικής ιστορίας προσεγγίζει το βιβλίο του Ιωάννη Δελλή «Οψεις προβληματισμού περί παιδείας στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό» (Gutenberg).