«Βρήκα τον δρόμο μου κλειστό απ’ την τέλεια ασυναρτησία./ Γύρισα πίσω./ Κι είδα/ ένα φίδι.// Τα φίδια ξέρουν τους δρόμους των φιδιών τόσο καλά». Τα λεγόμενα «ζεν ποιήματα» είναι πάντοτε λίγο περίεργα. Σου κλείνουν το μάτι ή σου χαμογελούν με νόημα χωρίς να λένε πολλά – χωρίς να λένε σχεδόν τίποτα πολλές φορές. Αλλο παράδειγμα, το δίστιχο του τίτλου στο σημερινό σημείωμα: «Χωρίς εσένα/ πώς είναι δυνατόν να ζήσω;». Ολο το βάρος πέφτει βέβαια στο τελικό ερωτηματικό. Με ένα τόσο δα σύμβολο, μια τόσο κοινότοπη, μελιστάλαχτη εξομολόγηση -που συνήθως είναι και ένα ολοστρόγγυλο ψέμα- παίρνει άλλη διάσταση. Οχι ότι εξηγεί τα πάντα ή καθιστά πλήρως κατανοητό το ποίημα. Αλλά και τι πειράζει;
Τα συγκεκριμένα παραδείγματα προέρχονται όλα από μια ιδιαίτερα φροντισμένη, καλαίσθητη έκδοση της Περισπωμένης: «Τι; 108 Ζεν ποιήματα» του Κορεάτη Κο Ουν (γενν. το 1933), σε μετάφραση της Αργυρώς Κασωτάκη-Γατοπούλου, την οποία βοήθησε η Χάνα Γιο. Επιπλέον, η Ελληνίδα μεταφράστρια υπογράφει μια πολύ ενδιαφέρουσα εισαγωγή καθώς και πολύτιμες σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου. Η κ. Κασωτάκη-Γατοπούλου περιγράφει πώς έπεσε πάνω στα ποιήματα του Κο καθώς περιπλανιόταν στη Σεούλ μα και για τη γνωριμία της με έναν ποιητή που φαίνεται πως έχει αποκτήσει διαστάσεις θρύλου στην πατρίδα του. Οταν ξέσπασε ο κορεατικός πόλεμος (1950-53), ο Κο Ουν ήταν δεκαεπτά ετών κι έχασε πολλά μέλη της οικογένειάς του. Η απόγνωσή του ήταν τέτοια που έχυσε καυστικό υγρό στα αυτιά του «για να απαλλαγεί από τον θόρυβο του πολέμου». Μόνασε σε μοναστήρια του Ζεν, αυτοεξορίστηκε σε ένα νησί εκθέτοντας τον εαυτό του σε σκληρές δοκιμασίες, προσπαθώντας κάμποσες φορές να αυτοκτονήσει. Στη συνέχεια πολιτικοποιήθηκε, αντιτάχθηκε στα παλαιότερα αυταρχικά καθεστώτα της Νότιας Κορέας, φυλακίστηκε και βασανίστηκε, ώσπου απελευθερώθηκε, γνώρισε τον Αλεν Γκίνσμπεργκ (ο οποίος υπογράφει και την εισαγωγή στην αγγλική έκδοση των ποιημάτων – υπάρχει και στην ελληνική). Το κορεατικό κράτος τού ζήτησε επίσημα συγγνώμη και τον αμνήστευσε το 1993, και από τότε η ζωή του έστρωσε αρκετά.
Η μεταφράστρια μας πληροφορεί ότι ο Κο -τον οποίο γνώρισε στη Σεούλ- είναι πολυγραφότατος κι έχει γράψει περίπου για τα πάντα: για τα δεινά της ύπαρξης και το μηδέν έως για τους απλούς ανθρώπους της Κορέας και τη γη της. Η ελληνική έκδοση έχει μια ζηλευτή πληρότητα και μας εισάγει ιδανικά στο έργο του. Κλείνω με τον δικό του λόγο: «Είναι ήδη αργά./ Ο κόσμος ήδη άκουσε/ τη λέξη μου/ πριν καν την ξεστομίσω.// Και το σκουλήκι άκουσε/ κι άφησε μια κραυγή».