Λένε πως ο Μπετόβεν και ο Γκαίτε έπαιρναν τον περίπατό τους στη Βιέννη όταν πέρασε η αυτοκρατορική άμαξα. Ο Γκαίτε υποκλίθηκε· ο Μπετόβεν επέδειξε περιφρόνηση. «Βασιλείς υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν», σχολίασε μετά. «Μπετόβεν όμως είναι μόνον ένας». Το περιστατικό έγινε αντικείμενο συζήτησης τη δεκαετία του ’30 στην αλληλογραφία που είχαν ο Γιώργος Σεφέρης με τον Γιώργο Θεοτοκά.
Ο Μπετόβεν συνεχίζει να εμπνέει. Σύμφωνα με το τελευταίο τεύχος του New Yorker, μόνο το καλοκαίρι που μας πέρασε, κυκλοφόρησαν στα αγγλικά έξι βιβλία αφιερωμένα στο έργο και στην προσωπικότητα του μεγάλου Λούντβιχ βαν, τελείως διαφορετικά μεταξύ τους. Τον αναφέρω ως «Λούντβιχ βαν», όπως ακριβώς το έκανε ο Μάλκολμ Μακντάουελ στο κινηματογραφικό «Κουρδιστό πορτοκάλι» του Κιούμπρικ, το 1971. Μέσα στην ανεξέλεγκτη βιαιότητά του, ο χαρακτήρας του Μακντάουελ, ο διαταραγμένος Αλεξ, ξεχωρίζει την κεφαλαιώδη σπουδαιότητα του Μπετόβεν.
«Ο Μπετόβεν είναι μια ανωμαλία/μοναδικότητα/παραδοξότητα στην ιστορία της τέχνης», γράφει ο Alex Ross στο New Yorker. Στο αγγλικό πρωτότυπο: «Beethoven is a singularity in the history of art», όπου «singularity» βλέπε «μοναδικότητα». Ομως ο όρος «singularity» απαντά και στην αστροφυσική· οι Ελληνες φυσικοί άλλοτε τον αποδίδουν ως «ανωμαλία» κι άλλοτε ως «παραδοξότητα». Singularity είναι το μυστηριώδες σημείο άπειρης πυκνότητας που βρίσκεται στο κέντρο μιας μαύρης τρύπας ή το αδιανόητα μικροσκοπικό σημείο από το οποίο προήλθε το σύμπαν μας μέσω της Μεγάλης Εκρηξης.
Υπό μία έννοια, η κοσμογονία που έφερε ο Μπετόβεν στη δυτική (αν όχι οικουμενική) μουσική φιλολογία έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά. Παραβλέψτε τα πασίγνωστα «hit» του και ακούστε την εισαγωγή στον «Εγκμοντ» ή τη σονάτα «Κρόιτσερ» ή την εισαγωγή «Λεονόρα ΙΙΙ» κι αμέσως θα νιώσετε ότι περνάτε σε μιαν άλλη σφαίρα πραγμάτων. Ακόμα και σχεδόν διακόσια χρόνια από τον θάνατό του.
Για να ξαναγυρίσουμε στο επεισόδιο με την αυτοκρατορική άμαξα και τη διαμετρικώς αντίθετη στάση που τήρησαν ο Γκαίτε και ο Μπετόβεν, στη σχετική αλληλογραφία Θεοτοκά – Σεφέρη, ο πρώτος καταδίκασε τη στάση του συνθέτη της «Ερόικα», γράφοντας πως όσο μεγάλος «μουζικάντης» κι αν ήταν όφειλε να σεβαστεί το θεσμικό πλαίσιο – ήταν πάνω απ’ όλα ζήτημα «ηθικής τάξεως». Στην απάντησή του, ο Σεφέρης φαίνεται αρχικώς να μη σχολιάζει πουθενά την άποψη του φίλου του και κορυφαίου συγγραφέα της γενιάς του ’30. Μονάχα στο υστερόγραφο αναφέρει το εξής: «Μη λες τον Μπετόβεν “μουζικάντη”. Δεν είναι ηθική τάξη αυτό».