EIRINI KARAMOUZI
Greece, the EEC and the Cold War, 1974-1979: the Second Enlargement
εκδ. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2014
Είναι αυτονόητο ότι η διενέργεια μιας νέας έρευνας δικαιώνεται, πρώτιστα, όταν οδηγεί την επιστημονική συζήτηση ένα βήμα πιο μπροστά από τις παλαιότερες μελέτες. Το βιβλίο της Ειρήνης Καραμούζη αποτελεί υπόδειγμα ενός παρόμοιου επιτεύγματος.
Η ένταξη της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, με την υπογραφή της Συνθήκης Προσχωρήσεως στις 28 Μαΐου 1979, υπήρξε η κορύφωση μιας γιγάντιας προσπάθειας του ελληνικού κράτους. Ακόμη περισσότερο: υπήρξε η πραγμάτωση ενός ονείρου του ελληνικού έθνους εδώ και τριακόσια χρόνια, από την εποχή –τουλάχιστον– του νεοελληνικού Διαφωτισμού. Δεν θα πρέπει, επομένως, να εκπλήσσει το γεγονός ότι είναι ένα από τα καλύτερα ερευνημένα αντικείμενα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Το βιβλίο της Καραμούζη, ωστόσο, χαρακτηρίζεται από μια πολυπρισματικότητα πρωτόγνωρη ακόμη και για τούτο το πολυερευνημένο θέμα. Δεν εξετάζει την ελληνική ένταξη απλώς από τη σκοπιά της σημασίας της για την ελληνική ιστορία. Ταυτόχρονα, μελετά τη λειτουργία της για την ίδια την πορεία της ενωμένης Ευρώπης: την ελληνική ένταξη ως ένα διεθνές γεγονός. Ποια ήταν τα κίνητρα των «Εννέα» για να αποδεχθούν την ελληνική ένταξη; Πώς διαμορφώθηκε η διάδραση μεταξύ της ελληνικής στρατηγικής και της δικής τους; Ποια ήταν τα σημεία επαφής (και διαφωνίας) μεταξύ των μελλοντικών εταίρων και της ελληνικής ομάδας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή; Το βιβλίο καταδεικνύει ότι η ελληνική ένταξη αποτέλεσε ένα καθοριστικό γεγονός για την Ελλάδα: ενσωμάτωνε μια επιλογή κόσμων και ταυτόχρονα υπήρξε ένα θεμελιώδες –κατά τον Καραμανλή, αναντικατάστατο– εργαλείο για την εδραίωση της δημοκρατίας στη χώρα, για τη διαμόρφωση περισσότερο ισόρροπων σχέσεων με τους Δυτικούς εταίρους (αλλά και με τις ανατολικές χώρες), για τη συγκρότηση μιας συνολικής στρατηγικής για τη θέση της Ελλάδας στον ύστερο Ψυχρό Πόλεμο και γενικότερα στον κόσμο. Η ευρωπαϊκή ταυτότητα συγκροτεί έναν από τους πυλώνες της ελληνικής Τρίτης Δημοκρατίας.
Παράλληλα όμως –τονίζει η Καραμούζη– η ελληνική ένταξη αποτέλεσε ένα μείζον γεγονός και για την ίδια την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Στη δεκαετία του 1970, οι Ευρωπαϊκές Κοινότητες ταλανίζονταν από τη διεθνή οικονομική κρίση (απόρροια της διεθνούς νομισματικής αναταραχής από το 1971 και του πετρελαϊκού σοκ του 1973), από τις μεγάλες διαφωνίες με τους Αμερικανούς, από την αδυναμία να συγκροτηθεί ένα ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα, από τα διλήμματα της νέας εποχής της διεθνούς ύφεσης (détente). Στο πλαίσιο αυτό, ο «θρίαμβος της δημοκρατίας στη Νότια Ευρώπη», του οποίου η ελληνική Μεταπολίτευση αποτέλεσε μείζονα εκδήλωση, συνιστούσε για την ενωμένη Ευρώπη μια σημαντική ευκαιρία. Ο Καραμανλής τόνισε ότι έβλεπε την προσχώρηση στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες ως εγγύηση για τη σταθερότητα της ελληνικής δημοκρατίας και για τη θέση της στον κόσμο. Η Ελλάδα, επομένως, προσέφερε στην Ευρώπη το μοναδικό «καλό νέο» εκείνης της αμήχανης εποχής: τη δυνατότητα να εμφανιστεί ως ένας «φάρος» σε διεθνές επίπεδο. Και η Ευρώπη δεν μπορούσε παρά να ανταποκριθεί. Η ιστορία της ελληνικής ένταξης καταδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους, στη διεθνή πολιτική, μια μικρή χώρα μπορεί να προκαλέσει θετικές εξελίξεις, αλλά και το πώς οι μεγαλύτερες είναι σε θέση να ανταποκριθούν θετικά στη θετική πολιτική μιας μικρής χώρας.
Και εδώ ερχόμαστε στο δεύτερο μείζον χαρακτηριστικό του βιβλίου. Η συγγραφέας έχει συμβουλευθεί αρχεία ελληνικά, βρετανικά, γαλλικά, αμερικανικά, γερμανικά, ιρλανδικά, καθώς και τα αρχεία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Συμβούλιο Υπουργών, Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, προσωπικά αρχεία). Η πολυ-αρχειακή έρευνα –μείζον απαιτούμενο μιας ποιοτικής ιστορικής έρευνας στην εποχή μας– πάντοτε χαρακτήριζε τις ελληνικές μελέτες της ιστορίας των διεθνών σχέσεων, αλλά η Καραμούζη πηγαίνει τη μεθοδολογική αυτή επιλογή σε νέα επίπεδα. Ετσι, είναι σε θέση να προσφέρει μια υποδειγματική μελέτη για την ουσιαστική σύνδεση της ελληνικής και της ευρύτερης διεθνούς ιστορίας. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια δικαίωση για την ελληνική επιστήμη και τη διεθνή της ακτινοβολία.
Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών.