Μία αλληλουχία συγκυριών μας παρέδωσε σε μορφή βιβλίου ένα από τα μείζονα πνευματικά γεγονότα της αθηναϊκής ζωής του 1955: την επίσκεψη του Αλμπέρ Καμύ στην Αθήνα και τη διοργάνωση, εκείνη τη χρονιά, της συζήτησης στρογγυλής τραπέζης με θέμα «Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού». Η συζήτηση αυτή είχε γίνει στο Γαλλικό Ινστιτούτο και το γεγονός είναι από μόνο του σημαντικό όχι μόνο γιατί μας υπενθυμίζει την ιδιαίτερη, εσωτερική, σχέση του Αλμπέρ Καμύ με την Ελλάδα αλλά και για δύο ακόμη λόγους.
Πρώτον, για τη συμμετοχή σε αυτήν την συζήτηση – με ένα τόσο επίκαιρο, και σήμερα, θέμα – επιφανών πνευματικών ανθρώπων της ελληνικής διανόησης και δεύτερον, για την ανάδειξη, έστω και έμμεσα, της προσωπικότητας του ψυχιάτρου και φιλότεχνου, Αγγελου Κατακουζηνού, ο οποίος είχε διευθύνει εκείνη τη συζήτηση με την ιδιότητα του προέδρου της Ελληνογαλλικής Πνευματικής Ενωσης.
Χάρη στον Αγγελο Κατακουζηνό και τη γυναίκα του, Λητώ είναι που ο Αλμπέρ Καμύ γνωρίζει βαθύτερα την Ελλάδα και χάρη σε αυτήν τη σχέση εισέρχεται στα μύχια του ελληνικού «Τόπου», με την ευρύτερη φιλοσοφική έννοια. Η παρουσία του Καμύ στην Αθήνα ανακαλείται και σήμερα στην Οικία Κατακουζηνού, στον πέμπτο όροφο της οδού Αμαλίας 4, στο Σύνταγμα, στο φιλολογικό σαλόνι της οποίας είχε περάσει ώρες συζήτησης με το ζεύγος Κατακουζηνού και επίλεκτα μέλη της πνευματικής Αθήνας. Με το ζεύγος Κατακουζηνού είχε στενή σχέση και μαζί είχαν ταξιδέψει και στην Αίγινα. Στο Ναό της Αφαίας – μου μεταφέρει ως πληροφορία η Σοφία Ε. Πελοποννησίου, «ψυχή» της Οικίας Κατακουζηνού – ο Αλμπέρ Καμύ είχε ξαπλώσει από σεβασμό, για να νιώσει τα «Αγια Χώματα».
Σε αυτόν τον χώρο, την Οικία Κατακουζηνού, είχε ξεναγηθεί το 2012 ο Αντρέ Σιφρίν (1935-2013), προσωπικότητα του εκδοτικού χώρου, που είχε εντυπωσιαστεί με την θαυμαστή ιστορία των Κατακουζηνών. Οταν ζήτησε να μάθει περισσότερα για την παρουσία του Καμύ στην Ελλάδα και πληροφορήθηκε για εκείνη την ιστορική στρογγυλή τράπεζα, πρότεινε να εκδοθεί το κείμενο και το αρχειακό υλικό γύρω από αυτήν τη συζήτηση. Ετσι, άρχισε η διαδικασία ετοιμασίας του βιβλίου – σε συνεννόηση με τις εκδόσεις Gallimard που έχουν τα δικαιώματα – κι έτσι πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη με τίτλο «Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Συζήτηση στρογγυλής τραπέζης υπό την προεδρία του Αγγελου Κατακουζηνού». Σπάνια, σε ένα τόμο 235 σελίδων έχει κανείς την ευκαιρία να εκτεθεί σε τόσες ιδέες εκφρασμένες σε αυτήν την πόλη, την Αθήνα πριν από ακριβώς 60 χρόνια. Το βιβλίο είναι ένα έργο πίστης και αγάπης απέναντι σε αυτήν την κληρονομιά. Το μαρτυρούν τα κείμενα που εμπλουτίζουν την προσέγγισή μας σε αυτό το μείζον γεγονός, τα οποία υπογράφουν η Ξένη Δ. Μπαλωτή και η μουσειολόγος Σοφία Ε. Πελοποννησίου
.
Για το περιεχόμενο της νέας έκδοσης του βιβλίου έγραψε άρτια και αναλυτικά ο Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος (αν. Καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας και γραμματέας σύνταξης στο περιοδικό «Νέα Εστία») στην «Καθημερινή» (24 Ιανουαρίου 2015). Οι τοποθετήσεις κορυφαίων πνευματικών ανθρώπων όπως του Κωνσταντίνου Τσάτσου, Γιώργου Θεοτοκά, Ευάγγελου Παπανούτσου, Φαίδωνα Βεγλερή, Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα και οι απαντήσεις του Αλμπέρ Καμύ αφήνουν μεγάλα περιθώρια για ανάλυση και πολλαπλές προσεγγίσεις.
Με αυτήν την ευκαιρία, όμως, συνδεόμαστε και πάλι με την μεγάλη κληρονομιά του ζεύγους Κατακουζηνού. Η οικία τους, στην καρδιά της Αθήνας, γεμάτη έργα τέχνης, με τις πόρτες που ζωγράφισε ο Γκίκας, με έργα Τσαρούχη και Σαγκάλ, με αντίκες, βιβλία και έπιπλα, με την αύρα του Καμύ και του Φώκνερ που πέρασαν από εκεί, και μία μοναδική θέα στον Εθνικό Κήπο και την Βουλή, είναι μία κιβωτός μνήμης και πολιτισμού. Από αυτήν την πνευματική μήτρα είχε γεννηθεί και η θαυμαστή συζήτηση του 1955: «Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού».
* Αλμπέρ Καμύ, «Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού». Εκδόσεις Πατάκη, 2014.