«Γιατί διαβάζουμε λογοτεχνία; Επειδή εμπλουτίζει τη ζωή μας» λέει ο Τζον Σάδερλαντ, ομότιμος καθηγητής της νεότερης αγγλικής λογοτεχνίας του πανεπιστημιακού κολλεγίου του Λονδίνου στο βιβλίο του με τίτλο «Μικρή ιστορία της λογοτεχνίας» που κυκλοφόρησε στην Αγγλία και εκδόθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα, από τις εκδόσεις Πατάκη.
Πρόκειται για 399 σελίδες μέσα από τις οποίες ταξιδεύει τους αναγνώστες του στον απέραντο κόσμο της πεζογραφίας και της ποίησης, γνωρίζοντάς τους με τους συγγραφείς και τα είδη της λόγιας έκφρασης, ξεκινώντας από τους αρχαιοελληνικούς μύθους φτάνοντας μέχρι το σύγχρονο γραφιστικό μυθιστόρημα, δηλαδή τα κόμικς.
Με ύφος εκλαϊκευμένο και έχοντας αίσθηση των ξεχωριστών στοιχείων που περιέχει κάθε πνευματικό δημιούργημα, διανθίζοντας τον λόγο του με χιούμορ, αρχίζει τη γοητευτική περιπέτεια γνώσης από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια φτάνοντας στον Κάρολο Ντίκενς. Αποφεύγοντας τις σοβαροφανείς θεωρητικές αναλύσεις, ο συγγραφέας έχει καταφέρει να γράψει ένα λογοτεχνικό βιβλίο για τα βιβλία λογοτεχνίας, ένα μυθιστόρημα για τα μυθιστορήματα, μια συνοπτική εγκυκλοπαίδεια που διαβάζεται ως ελκυστικό χρονογράφημα.
Στο κεφάλαιο «Η γραφή των εθνών» αναφέρεται στο έπος, εξηγώντας ότι ουδεμία σχέση έχει με τον χαρακτηρισμό που δίνουν οι εφημερίδες γράφοντας στον τίτλο για… «επική μάχη». «Είναι κείμενα ηρωικά που δείχνουν την ανθρωπότητα στην πιο αρρενωπή της φάση» λέει. Επικαλούμενος τη φράση του ποιητή Τζον Μίλτον προσθέτει: «Τα έπη είναι τέκνα των ευγενών και ισχυρών εθνών». Και αναφέρεται, βέβαια, στα πιο διάσημα έπη ,που είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου. Αλλά και το έπος του «Γκιλγκαμές» στην Μεσοποταμία, το έπος «Μαχαμπχαράτα» στην Ινδία, η «Αινειάδα» στην αρχαία Ρώμη, «Η Θεία Κωμωδία» στην Ιταλία. Και διερωτάται: Θα μπορούσε το Λουξεμβούργο ή το πριγκιπάτο του Μονακό, όσο χαρισματικούς συγγραφείς κι αν είχε, να διαθέτει ένα έπος; Θα μπορούσε η πολυεθνική Ευρωπαϊκή Ένωση; Απάντηση: Τέτοιου είδους κρατικοί σχηματισμοί και ενώσεις μπορούν να δημιουργήσουν σπουδαία λογοτεχνία, αλλά όχι επική λογοτεχνία. Το θέμα έθεσε πρώτος ο αμερικανός νομπελίστας μυθιστοριογράφος Σολ Μπέλλοου ρωτώντας «πού είναι ο Τολστόι των Ζουλού, που είναι ο Προυστ των Παπούα;».
Αλλά από τη λίστα των διασημότερων επών στον κόσμο με τα μεγάλα έθνη και τις αυτοκρατορίες λείπουν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ο συγγραφέας σπεύδει να εξηγήσει ότι κανένα έθνος δεν είναι ισχυρότερο από τις ΗΠΑ. Όμως, από ιστορικής άποψης, είναι μια νεαρή χώρα – βρέφος σε σχέση με την Ελλάδα. Πάντως, σημειώνει, σε σύγχρονες δημοσκοπήσεις η κινηματογραφική σειρά «Πόλεμος των άστρων» του Τζορτζ Λούκας ψηφίζεται ως το μεγάλο σύγχρονο έπος. Παρ΄ότι, απέχει από τα τέσσερα χαρακτηριστικά στοιχεία του έπους που είναι: μακροσκελές, ηρωικό, εθνικιστικό, ποιητικό.
Είναι δυνατόν σήμερα να δημιουργηθούν αντάξια έπη στο επίπεδο ενός Ομήρου; Ο συγγραφέας είναι κατηγορηματικός: «Τα έπη είναι οι δεινόσαυροι της λογοτεχνίας. Κάποτε κυριαρχούσαν, λόγω του μεγέθους τους, αλλά τώρα ανήκουν στο μουσείο της λογοτεχνίας».
Ένα άλλο κεφάλαιο που ξεχωρίζει αφορά το αναγνωστικό κοινό. Ο Σάδερλαντ σαρκάζει λέγοντας ότι από όποια οπτική κι αν το κοιτάξουμε, το αναγνωστικό κοινό δεν είναι μονολιθικό όπως το κοινό του ποδοσφαίρου. Το παρομοιάζει περισσότερο με μωσαϊκό, φέρνοντας ως παράδειγμα μια περιπλάνηση σε ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο του Λονδίνου, όπου υπάρχουν πολλά τμήματα με διαφορετικά είδη. Οι πελάτες μπορούν να διαλέξουν ένα βιβλίο στα τμήματα Κλασική Λογοτεχνία, Εφηβική Λογοτεχνία, Ερωτική Λογοτεχνία, Ρομαντική Λογοτεχνία, Αστυνομική Λογοτεχνία ακόμη και …Ομοφυλοφιλική Λογοτεχνία. Και κάπου –συνήθως σε μια απομακρυσμένη γωνιά- θα υπάρχει ένα τμήμα για την ποίηση. Η οποία δεν προσελκύει τους ίδιους πελάτες που ψάχνουν τα ευπώλητα της βιτρίνας. Αναφέρεται στον Όσκαρ Ουάιλντ ο οποίος στράφηκε από την ποίηση στη δημοφιλή κωμωδία λέγοντας : «Γιατί να γράφω για τις επόμενες γενιές; Τι έχουν κάνει αυτές για μένα;»
Ο μελετητής εξετάζει την υπεροχή της αρχαιοελληνικής τραγωδίας, τον Σαίξπηρ ως βάρδο, τις απίθανες ιστορίες ταξιδιωτών των Ντίφοου και Σουίφτ, τον γίγαντα Τσαρλς Ντίκενς, τη ζωή στη λογοτεχνία με τις αδελφές Μπροντέ, τα άνθη της παρακμής με Ουάιλντ, Μποντλαίρ, Προυστ και Ουίτμαν, τις αμερικανικές φωνές, τους μοντερνιστές του 1922, τις παράλογες υπάρξεις Κάφκα, Καμύ, Μπέκετ και Πίντερ, καταλήγοντας τους σημερινούς μαγικούς ρεαλιστές Μπόρχες, Γκρας, Ρουσντί και Μαρκές.
Στην τελευταία σελίδα του βιβλίου ο συγγραφέας ρωτάει ποιο είναι το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί στο μέλλον για τη λογοτεχνία. Και απαντάει ότι ο κίνδυνος είναι να βαλτώσουν οι αναγνώστες κάτω από μια μάζα πληροφοριών την οποία δεν μπορούν να μετατρέψουν σε γνώση…