«Ο απρόβλεπτος κύριος Τσέχοφ»
εκδ. Μεταίχμιο
εισαγωγή – ανθολόγηση – μετάφραση Σταυρούλα Αργυροπούλου, σελ. 480
Ο Αντον Τσέχοφ (1860-1904) είναι ένας από τους σπουδαιότερους διηγηματογράφους όλων των εποχών, η τέχνη του οποίου επηρέασε και έδωσε ώθηση στην εξέλιξη του διηγήματος, από την Κάθριν Μάνσφιλντ έως τον Ρέιμοντ Κάρβερ. Είναι ένας συγγραφέας που έχει πολλά κοινά σημεία με τον Γκι ντε Μοπασάν, τουλάχιστον ως προς την τεχνική την οποία επιλέγουν με το να καταπιάνονται με το απλό και να του δίνουν ουσιαστικές και ευρύτατες διαστάσεις· να ξεκινούν από μια σκέψη, διάθεση ή μια καταχωνιασμένη επιθυμία και να δημιουργούν έναν καινούργιο κόσμο με συγκρούσεις και ανατροπές.
Στον παρόντα τόμο περιλαμβάνονται 42 διηγήματα, τα οποία δεν ανήκουν στα πιο γνωστά έργα του συγγραφέα. Κι όμως, ακόμη και το πιο σύντομο ή πιο πρώιμο διαθέτει χαρακτήρες και ψυχολογικού τύπου εκδηλώσεις και παρατηρήσεις. Το καθένα, εξάλλου, έχει την ιδιαίτερη ατμόσφαιρά του, το πρωτότυπο θέμα του ή την τεχνοτροπία του, ενώ και εκείνα που στηρίζονται σε απλές ιστορίες διακρίνονται για τη φρεσκάδα τους εξαιτίας της τροπής που δίδεται στην αφήγηση. Και πίσω από τις χειρονομίες των προσώπων εξετάζονται ζητήματα όπως η δειλία, η ανοησία, η υποκρισία, ο φθόνος, η απληστία, η αναξιοπρέπεια, η μικροπρέπεια, η προσήλωση στις προκαταλήψεις, η ανευθυνότητα, η αναποφασιστικότητα, η δουλικότητα, η καταπίεση και η νοσταλγία για όσα έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Και μέσω της ανατομίας των ολοκληρωμένων χαρακτήρων αποδίδονται οι εσωτερικές συγκρούσεις και οι ανεπαίσθητες, ενίοτε, αλλαγές της διάθεσής τους, που κρίνουν και την έκβαση των πράξεων ή των παραλείψεών τους.
Στα διηγήματά του, κατά την ανάπτυξη στιγμιοτύπων και επεισοδίων, δημιουργεί μικρούς κόσμους με ήρωες, πότε απλές γυναικείες μορφές, μικρούς βιοπαλαιστές, αστούς, αξιωματικούς, ηθοποιούς, ιερείς, επινοώντας, σε κάθε περίπτωση, μοναδική ατμόσφαιρα. Σημασία όμως δεν έχουν μόνο αυτά που περιγράφονται, αλλά και όσα παραλείπονται, όσα υπονοούνται, εκείνα τα στοιχεία που παραμένουν αόρατα, αν και αποτελούν τις κινητήριες δυνάμεις των πράξεων, των σκέψεων και των εκφράσεων των ηρώων. Ο κοφτός λόγος, ενίοτε και το μετέωρο, αλλά και απρόσμενο ή ανατρεπτικό τέλος των ιστοριών του, το χιούμορ, ο σαρκασμός και η συγκρατημένη ειρωνεία, όπως στην περίπτωση του διηγήματος «Ο αμαρτωλός του Τολέδο», συγκροτούν τα μικρά και μεγάλα επεισόδια της καθημερινότητας, αυτά που εντάσσονται, ωστόσο, στις εκδηλώσεις της ζωής σε κάθε εποχή και κάθε τόπο, μια και κάποια χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσεως παραμένουν ίδια. Αλλά και η τραγικότητα των γεγονότων αποδίδεται μέσω της υπερβολής και των γελοίων καταστάσεων, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του χαριτωμένου διηγήματος «Η ξεμυαλισμένη», όταν η άπιστη γυναίκα ανακαλύπτει την αξία του άνδρα της μετά τον θάνατό του.
Ο Τσέχοφ είναι ένας από τους μεγάλους τεχνίτες του λόγου, από αυτούς που γνωρίζουν πώς να απεικονίζουν τη ζωή, να γίνονται «ιμπρεσιονιστές», «εικονιστές», όχι μόνο του εξωτερικού, αλλά περισσότερο του εσωτερικού κόσμου.