Οι ήρωες των αγαπημένων μας βιβλίων, και ειδικά εκείνοι με τους οποίους μεγαλώσαμε, συχνά είναι τόσο «υπαρκτοί» στη μνήμη μας σαν να τους γνωρίσαμε στ’ αλήθεια. Εχουν τις ιδιαιτερότητες και τις συνήθειές τους, γοητεία και χάρη ή ανυπόφορα ελαττώματα, χρησιμοποιούν χαρακτηριστικές φράσεις, μας προκαλούν πολύ συγκεκριμένα συναισθήματα και, αν μας ζητηθεί, είναι πολύ εύκολο να δώσουμε μια ακριβή περιγραφή τους… ή μήπως όχι;
«Αν σας έλεγα να περιγράψετε την Αννα Καρένινα, ίσως θα αναφερόσασταν στην ομορφιά της», γράφει ο Peter Mendelsund στο βιβλίο του «What We See When We Read» («Τι βλέπουμε όταν διαβάζουμε»). «Αν είχατε διαβάσει προσεκτικά, θα αναφέρατε τις πυκνές βλεφαρίδες της, το βάρος, ίσως ακόμα και το ανεπαίσθητο μουστάκι της. Αλλά πως είναι στ’ αλήθεια η Αννα Καρένινα;». Ο Mendelsund, αναγνωρισμένος σχεδιαστής εξωφύλλων και καλλιτεχνικός διευθυντής των εκδόσεων Knopf, ρώτησε δεκάδες αναγνώστες αν μπορούσαν να σκιαγραφήσουν τους αγαπημένους τους λογοτεχνικούς χαρακτήρες, κι εκείνοι δέχθηκαν πρόθυμα.
Αμέσως μετά συνειδητοποίησαν ότι κάτι τέτοιο ήταν αδύνατον: αυτά τα τόσο οικεία τους πρόσωπα δεν διέθεταν σαφές περίγραμμα στη φαντασία τους, αλλά αποτελούνταν από ένα συνονθύλευμα λεπτομερειών – ένα βλέμμα, μία κίνηση, μια ελιά, πλούσια μαλλιά ή έναν συγκεκριμένο τρόπο βαδίσματος.
Πολλοί κατέληγαν να του εξηγούν πώς κινούνται στον χώρο οι εν λόγω ήρωες, άλλοι βάσιζαν τις περιγραφές τους σε υπαρκτά πρόσωπα και ενίοτε στους ηθοποιούς, που έχουν ταυτιστεί μαζί τους, όπως η Βίβιαν Λι στο «Οσα παίρνει ο άνεμος». Τα στοιχεία που δεν αποσαφηνίζονται στο κείμενο είναι εκείνα που ωθούν τη φαντασία μας να συμπληρώσει τα κενά, συνεχίζει ο συγγραφέας.
«Στη μουσική, οι νότες και οι συγχορδίες ορίζουν τις ιδέες, αλλά το ίδιο συμβαίνει με τις παύσεις».
Το βιβλίο «What We See When We Read» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Vintage Books.