Ενα οδυσσεϊκό μπλουζ για την ήττα

Ενα οδυσσεϊκό μπλουζ για την ήττα

3' 31" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΕΡΒΕ ΛΕ ΤΕΛΙΕ

Ενα τραμ στη Λισαβόνα

μτφρ. Αχιλλέα Κυριακίδη

εκδ. Opera, σελ. 248

Θα μπορούσε να είναι ένα μελαγχολικό και νοσταλγικό fado, ένα τραγούδι βγαλμένο από τα έγκατα της ερμηνείας της σπαρακτικής Αμάλια Ροντρίγκεζ ή μιας σύγχρονης ιέρειας της πορτογαλέζικης παράδοσης. Θα μπορούσε να είναι μουσική και λόγια που τολμούν να περιγράψουν τη «saudade», εκείνη τη δύσκολα αποδιδόμενη με λέξεις αίσθηση της ψυχής ανάμεσα στον νόστο και τη θλίψη, την αγάπη για κάτι που ίσως και ολότελα να έχει πια χαθεί. Ομως είναι ένα μυθιστόρημα, με όλη τη σημασία της λέξης. Ενα βιβλίο που σε κινητοποιεί να αισθανθείς.

Ο Ερβέ Λε Τελιέ στήνει μια αφήγηση, φτιάχνοντας έναν αντιήρωα γραφιά, το ανάποδο ενός σημερινού Οδυσσέα, τον Βενσάν. «Γράφω μόνο και μόνο για να κερδίσω τον αυτοσεβασμό μου». Το alter ego του, το αρνητικό του στο αφηγηματικό κάδρο, είναι ο συνεργάτης του φωτογράφος Αντόνιο, εκείνος έχει κάτι από την αίγλη του τυχοδιωκτικού ομηρικού ήρωα. Κοινό τους στοιχείο, οι γυναίκες. Αυτές που επιθύμησαν, αγάπησαν, άφησαν ή τους παράτησαν εκείνες. «Δεν υπάρχει αυτό που λένε να έχεις τύχη με τις γυναίκες. Το μόνο που υπάρχει, είναι να μαντέψεις την τύχη που σου δίνει μια γυναίκα, και να την αρπάξεις».

Στη γοητευτικά ιδιότροπη ιστορία του, ο Λε Τελιέ αποτίνει φόρο τιμής σε κορυφαίες προσωπικότητες της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας –κυρίως του μεσογειακού Νότου- από τον Φερνάντο Πεσόα μέχρι τον Ιταλο Καλβίνο. «Στην τέχνη δεν υπάρχει πιο ανόητο συναίσθημα απ’ το φόβο να επηρεαστείς». Ο συγγραφέας θέτει τη συναισθηματική ζέση σε πρώτο πλάνο. Χρησιμοποιεί το μελόδραμα –ξέρει να το κάνει καλά αυτό, αφού άλλωστε ο ίδιος γράφει λιμπρέτα και όπερες– για να ανεβάσει τη θερμοκρασία και την ένταση της γραφής του. Ο βρασμός είναι τόσος όσος απαιτεί ένα εφηβικό ρομάντζο με κακό τέλος, ένας ανεκπλήρωτος έρωτας της ωριμότητας και γύρω γύρω μόνο δύσκολοι έρωτες. Το ισορροπεί με τη λεπτή ειρωνεία και τον σαρκασμό του. «Ολα τα κακά μυθιστορήματα μοιάζουν μεταξύ τους, αλλά κάθε καλό μυθιστόρημα έχει τον δικό του τρόπο να είναι καλό».

«Πυρίμαχη» πόλη

Το λειτουργικό φόντο στην πλοκή του βιβλίου «Ενα τραμ στη Λισαβόνα» είναι αυτή η πόλη, με το ιδιαίτερο, δικό της διάφανο φως, με τα ζεστά ρεύματα που έρχονται από τον ωκεανό, με τον Τάγο να τη διαπερνά και να εκβάλλει στο έδαφός της. Οπως γράφει ο Αντόνιο Ταμπούκι στο βιβλίο του «Ταξίδια και άλλα ταξίδια» (εκδόσεις Αγρα, σε μετάφραση του Ανταίου Χρυσοστομίδη), «Η Πορτογαλία είναι μια χώρα του Ατλαντικού. Ιδρύθηκε όμως από τους Ελληνες (η καταγωγή είναι φοινικική, τα αρχαιολογικά ίχνη είναι ορατά στη Λισαβόνα, πόλη στην ετυμολογία της οποίας υπάρχει ο Οδυσσέας (Ulisse), “Ulissipona”, που έφεραν εκεί τον πρώτο πολιτισμό εξευγενίζοντας τους αυτόχθονες βοσκούς, τους Λουζιτανούς, τους οποίους τόσο ύμνησε η σαλαζαρική ρητορική. Η Πορτογαλία, όμως, στη συνέχεια ξέχασε την Ελλάδα». Ωστόσο, κράτησε κάτι από την περιπλάνηση του Οδυσσέα, με τους μετέπειτα θαλασσοπόρους της.

Η πρωτεύουσα αυτή, που έχει νιώσει στον οργανισμό της τι σημαίνει καταστροφική πυρκαγιά (ας θυμηθούμε τον ιστορικό σεισμό, το τσουνάμι που συμπαρέσυρε, και τις φωτιές που ξέσπασαν την 1η Νοεμβρίου του 1755), η «πυρίμαχη» αυτή πόλη, με τα περίτεχνα πλακάκια στους εξωτερικούς τοίχους των κτισμάτων για να αποτρέπονται οι πυρκαγιές, είναι το ιδανικό μέρος για να ξετυλιχτεί η υπόθεση του έργου. Ενα κράμα εξωτισμού και πολιτισμού η Λισαβόνα σύμφωνα με τον Λε Τελιέ, γίνεται το όχημα, το όστρακο για να βρεθούν εντός του οι ήρωες και να πουν τον πόνο τους, να πενθήσουν, να μελαγχολήσουν και να ακούσουν την ηχώ του ίδιου τους του συναισθήματος, της νοσταλγίας για το τι μένει για πάντα ή φεύγει από την καρδιά τους.

«Μια μέρα να έχεις δίκιο νωρίτερα απ’ όλο τον κόσμο, θα περάσεις μια μέρα τρελός». Οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος βιώνουν την τραγικότητά τους μέσα από το αίσθημα που κινούν στον αναγνώστη τους. Ο Φλομπέρ έχει κάνει καλά τη δουλειά του, βαθιά στα υποστρώματα του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος. Μας θυμίζει με τον τρόπο του ο Λε Τελιέ ότι εάν δεν φτερουγίζει και η ψυχή του αναγνώστη μαζί με αυτή των ηρώων, τότε έχει χαθεί ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης κατάστασης που το μυθιστόρημα είναι πάντα εκεί κραταιό για να περιγράψει, να αποδώσει, να δικαιώσει. «Η αισθηματική αγωγή» ρίχνει ακόμη, ευτυχώς, τη σκιά της στη σύγχρονη ευρωπαϊκή λογοτεχνία και τη ζεσταίνει, της δίνει κάποτε το φιλί της ζωής μέσα στη δύσκολη και καθημαγμένη από συναίσθημα εποχή.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή