ΚΩΣΤΑΣ Α. ΛΑΒΔΑΣ
Φιλελευθερισμός των Πολιτών. Εξελικτική Αναζήτηση με Ρεπουμπλικανική Πυξίδα,
εκδ. Παπαζήσης
Στη Μεταπολίτευση, ο πολιτικός φιλελευθερισμός είναι μια υπόθεση που ανήκε εν τέλει στον χώρο του ιδιωτεύειν. Ηταν ελάχιστοι οι πολιτικοί εκείνοι που τόλμησαν ποτέ να παραδεχτούν ότι ταυτίζονταν με αυτό το πολιτικό σύμπαν, και όσοι το έκαναν κουβαλούν έκτοτε μια «ρετσινιά». Μικρή μειοψηφία αποτελούν και οι Ελληνες στοχαστές που έχουν παρόμοιες καταβολές παιδείας, και συναφές έργο. Ας είμαστε ειλικρινείς: με αυτές τις απόψεις, δεν κάνεις καριέρα στην Ελλάδα.
Κι όμως, εξόριστες συνήθως από τον δημόσιο διάλογο, οι ιδέες αυτές είναι απαραίτητες για την ανανέωση της Δημοκρατίας μας. Οχι τυχαία, ο Κ. Λάβδας, πολιτικός επιστήμονας με θεωρητική συγκρότηση, περιλαμβάνει στον υπότιτλο του νέου πονήματός του τη λέξη «πυξίδα». Σε ένα βιβλίο που κινείται ανάμεσα στην πολιτική φιλοσοφία, την πολιτική θεωρία και, θα έλεγα, και την πολιτική παρέμβαση, ο καθηγητής στη Σχολή Φλέτσερ της Μασαχουσέτης, ξεκινά την περιδιάβαση στην πολιτική αυτή «πλατφόρμα» με οδηγό τις έννοιες. Αποφεύγοντας ένα βασικό έλλειμμα των πολιτικών επιστημόνων, δηλαδή την αδιαφορία για την ιστορικότητα των εννοιών, ο Κ. Λάβδας εκκινεί από αυτή την «ονομάτων επίσκεψις», η οποία αντλεί από ιδέες των αρχαίων Στωικών όπως η libertas και η res pubica. Εχει μεγάλη σημασία αυτή η ιστορικοποίηση διότι ο φιλελευθερισμός είναι στην ουσία μια δυναμική δέσμη ιδεών που εξελίσσεται διαρκώς μέσα στον χρόνο.
Φυσικά, παρά τις διάφορες μεταμορφώσεις του, μπορεί κανείς να εντοπίσει διαχρονικά τους «φίλους της ελευθερίας». Σε αυτή την ιστορική γενεαλογία θα συναντήσουμε τους πρωτοπόρους της δυτικής εκκλησιαστικής Μεταρρύθμισης ή του καλβινικού προτεσταντισμού αλλά και του αγγλικού κοινοβουλευτισμού ή ακόμη τους ιδρυτές πατέρες των Ηνωμένων Πολιτειών, μιας χώρας που έμελλε να ενσαρκώσει περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη τις αρχές μιας φιλελεύθερης πολιτείας. Ενώ η πολιτική φιλοσοφία θα οφείλει πάντα πολλά σε μεγάλους διανοητές αυτής της «παράταξης», όπως ο J. Rawls ή ο Ph. Pettit.
Δεν είναι ιδεολογία
Ποιες είναι τελικά αυτές οι περίφημες ιδέες; Ο συγγραφέας επιμένει -και σωστά- ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μια κλασική ιδεολογία, σαν τους γνωστούς -ισμούς. Ο φιλελευθερισμός δεν είναι κάποιο καθαρό δόγμα αλλά μια εξελικτική στον χρόνο παλέτα ιδεών που δημιουργεί το πολιτειακό εκείνο περιβάλλον των κατάλληλων θεσμών και της συναφούς παιδείας των πολιτών προκειμένου να μπορούν να αναπτυχθούν οι ελεύθερες επιλογές των τελευταίων. Κι εδώ είναι η δύναμη και η αδυναμία του.
Από τη μία, στηρίζεται σε μια πανανθρώπινη ιδέα, στην ελευθερία. Αυτή πρέπει να ορίζει και τα διλήμματα των πολυπολιτισμικών μας κοινωνιών, έτσι ώστε καμιά κοινότητα π.χ. να μην μπορεί να επιβάλει σε μια γυναίκα την μπούρκα για λόγους «πολιτισμικούς». Η κεντρική αυτή ιδέα συμπληρώνεται από τα ανθρώπινα δικαιώματα, εντός ενός κράτους αλλά και όσον αφορά το Διεθνές Δίκαιο. Ταυτόχρονα, ο φιλελεύθερος αντιμετωπίζει τα ζητήματα της διακυβέρνησης με ιδεολογική ανεξιθρησκία, και οδηγό τον πραγματισμό. Ο φιλελευθερισμός καταλήγει να συναιρείται σε ένα συν-αίσθημα, μια έλλογη επεξεργασία του θυμικού αναφορικά με το δημόσιο συμφέρον. Ετσι κατορθώνει να αφαιρέσει το μονοπώλιο της «ευαισθησίας» από τους λαϊκιστές εμπόρους της «ελπίδας».
Από την άλλη, ο φιλελευθερισμός είναι αδύναμος απέναντι στις ιδεολογίες, καθώς στερείται της δυνατότητας της λαϊκής κινητοποίησης για χάρη των σκοπών του. Εχει γι’ αυτό, κομβική σημασία οι φιλελεύθερες ιδέες να προστατεύονται από τους ίδιους τους πολιτειακούς θεσμούς. Να είναι δηλαδή οι θεσμοί εκείνοι που εγγυώνται ότι κάθε άτομο θα ’χει την ελευθερία να επιλέξει αυτόνομα τις αξίες του βάσει των οποίων θα πορευτεί, ότι θα ’χει διασφαλισμένα τα βασικά του δικαιώματα, ότι θα έχει ένα συναινετικό πολιτικό σύστημα που θα λειτουργεί με σεβασμό στην αντιπολίτευση.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας και Γραμματέας Σύνταξης της ΝΕΑΣ ΕΣΤΙΑΣ