ΣΠΥΡΟΣ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ
Η προσαρμογή του συνταγματικού κειμένου στις μεταβαλλόμενες
συνθήκες: Η δυναμική ερμηνεία
του Συντάγματος
εκδ. Ευρασία
Το Σύνταγμα είναι το πιο φορτισμένο ιδεολογικά και συμβολικά νομικό κείμενο μιας δημοκρατικής πολιτείας. Η «δυναμική ερμηνεία» του Συντάγματος, όπως αναλύεται στο εξαιρετικό βιβλίο του Σπύρου Βλαχόπουλου, συλλαμβάνει ακριβώς το σημείο της εξέλιξης του συνταγματισμού, όπου το συνταγματικό κείμενο αρχίζει να αλλάζει και από ένα «κλειστό» καθαρά εθνικό κείμενο, σταδιακά διεθνοποιείται. Η «δυναμική ερμηνεία» του Συντάγματος επιτρέπει, κατά τον συγγραφέα, την ήπια μεταβολή του συνταγματικού κειμένου, χωρίς την τυπική διαδικασία των αναθεωρήσεων, μέσα από τη δικαστική ή συγκριτική ερμηνεία, ή υπό την επιρροή του διεθνούς δικαίου.
Στο πλαίσιο αυτό, όπως ο Σπύρος Βλαχόπουλος αφηγείται, το Σύνταγμα μεταβάλλεται σταδιακά μέσα από τη «δυναμική» ερμηνεία του σε ένα κείμενο που χωρίς να απεκδύεται το ιστορικό του φορτίο, επιτρέπει στις κοινωνίες να εξελιχθούν, να εκσυγχρονιστούν, να φιλελευθεροποιηθούν αλλά και να επικοινωνήσουν τις κοινές συνταγματικές αξίες και αρχές που τις συνδέουν. Η «δυναμική» ερμηνεία με τον τρόπο αυτό γίνεται ο καμβάς πάνω στον οποίο αναπτύσσεται και ανθίζει ένας διεθνής, κοινός, συνταγματικός πολιτισμός. Στην εποχή αυτή, της συνταγματικής ωριμότητας και εμπέδωσης των συνταγματικών αξιών και αρχών, οι κοινωνίες εισάγουν σταδιακά μέσα από τη «δυναμική» συνταγματική ερμηνεία νέα δικαιώματα, τα οποία εγγυώνται την προστασία του ατόμου έναντι της τεχνολογίας. Παράλληλα, αρχίζουν να υιοθετούν φιλελεύθερες για τα δικαιώματα πολιτικές, όπως η αναγνώριση των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων ή η απελευθέρωση των αμβλώσεων. Ετσι, όπως γλαφυρά ο συγγραφέας παρουσιάζει, η «δυναμική» συνταγματική ερμηνεία συμβάλλει την περίοδο αυτή στην ενσωμάτωση των μειοψηφιών αλλά και της διαφορετικότητας στο πλαίσιο των σύγχρονων, αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών.
Οι κίνδυνοι
Ωστόσο, η «δυναμική» ερμηνεία δεν παύει να είναι μια μορφή ανάγνωσης του Συντάγματος, η οποία εκφεύγει από το γράμμα του κειμένου, αν όχι συχνά το υπερβαίνει. Με την έννοια αυτή, μπορεί να επιφέρει θετικά όσο και αρνητικά αποτελέσματα όσον αφορά την εγγυητική για την ελευθερία και τη δημοκρατία λειτουργία του συνταγματικού κειμένου. Πράγματι, οι κίνδυνοι που είναι δυνατόν να προκύψουν από μια μη οριοθετημένη «δυναμική» ερμηνεία του Συντάγματος δεν ξεφεύγουν από την προσοχή του συγγραφέα.
Ετσι, αν υπάρχει ένα συμπέρασμα το οποίο να προκύπτει με σαφήνεια από το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Σπύρου Βλαχόπουλου, είναι ότι η «δυναμική» ερμηνεία του Συντάγματος μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικό εργαλείο για τον εκσυγχρονισμό και την ουσιαστική μεταρρύθμιση μιας κοινωνίας, η πλειοψηφία της οποίας επιθυμεί να «ανοίξει» τις πόρτες της προς τη διεθνή κοινωνία και να θωρακίσει την ελευθερία και την αυτονομία των μελών της, ως πολιτών όχι μόνο ενός εθνικού κράτους αλλά και μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Πρόκειται για την κοινωνία τού προ της κρίσης ώριμου συνταγματισμού, η οποία συναινεί στις μεταβολές αυτές, διαβουλεύεται επ’ αυτών και με την έννοια αυτή εγγυάται εν τέλει τη δημοκρατικότητά τους. Αντίθετα, αν η «δυναμική ερμηνεία» του Συντάγματος αντανακλά μια εσωστρεφή, διχασμένη στο εσωτερικό της και εχθρική προς το διεθνές περιβάλλον κοινωνία, τα αποτελέσματα που μπορεί να περιμένει κανείς είναι μάλλον αρνητικά. Μια «δυναμική ερμηνεία» του Συντάγματος σε μια κοινωνία χωρίς συναινέσεις γύρω από κοινές αξίες, σε αναζήτηση χαμένης ταυτότητας εύκολα μπορεί να λειτουργήσει ως «σημαία ευκαιρίας» για παραβιάσεις των συνταγματικών κανόνων, αυθαιρεσίες και πολιτικές παρεμβάσεις στο πεδίο της πολιτικής και ατομικής ελευθερίας.
Το βιβλίο του Σπύρου Βλαχόπουλου γραμμένο με διεισδυτική και κριτική ματιά έρχεται σε μια δύσκολη για το ελληνικό Σύνταγμα εποχή να προβληματίσει ειδικούς και μη, πολιτικούς και πολίτες για ένα από τα πιο σημαντικά εν τέλει ζητούμενα της κρίσης. Μπορεί η «δυναμική» ανάγνωση του Συντάγματος να οδηγήσει την ελληνική κοινωνία σε ένα νέο πολιτικό παράδειγμα ή αντίθετα, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει ο συγγραφέας, μεταβάλλει το Σύνταγμα σε καθρέφτη της «κοινής πραγματικότητας», αποκαθηλώνοντάς το εν τέλει από το συμβολικό και ιδεολογικό του βάθρο;
* Η κ. Χριστίνα Ακριβοπούλου είναι Δ.Ν. Δικηγόρος, Πρόεδρος Επιτροπής, Αρχή Προσφυγών.