Αλι Σμιθ
«Πώς να είσαι δύο»
μτφρ.: Νίκος Α. Μάντης
εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2015
«Πώς να είσαι δύο»· πώς ν’ ανακαλύπτεις τη διττή διάσταση των πραγμάτων. Δύο ιστορίες σε μία, ενός ζωγράφου νωπογραφιών του 1460 και μιας τινέιτζερ του σήμερα, η οποία, στο πλαίσιο μιας σχολικής εργασίας, ανασυστήνει τη ζωή του. Η σειρά των ιστοριών αφήνεται στην τύχη. Κάποια αντίτυπα ξεκινούν με την ιστορία του Ιταλού ζωγράφου Φραντσέσκο ντελ Κόσα, ενώ κάποια άλλα με την ιστορία της Βρετανίδας έφηβης με το αρσενικό όνομα Τζορτζ. Το δικό μου ξεκινά με την ιστορία του αναγεννησιακού ζωγράφου που παλεύει με ένα δικέφαλο τέρας: την τέχνη και την ταυτότητα. Αν προσθέσουμε και την έννοια του χρόνου, του κατασκευασμένου αλλά και του πραγματικού, τότε έχουμε το τρίπτυχο του μυθιστορήματος.
Η Αλι Σμιθ, πειραματιζόμενη, γι’ άλλη μια φορά, με τη φόρμα, βάζει τον ίδιο τον Φραντσέσκο, μέσω ενός έργου του, να βλέπει την Τζορτζ, που την πέρασε για αγόρι στην αρχή, να τον μελετά σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, την οποία επισκέπτεται τακτικά. Περιγράφει έναν κόσμο του 1460, όπου οι επιφάνειες αποζητούν το χρώμα και το σχήμα, ενώ ο Φραντσέσκο ντελ Κόσα αποζητά τη δική του ταυτότητα στον κόσμο. Ζωγραφίζει τους τοίχους του Παλάτσο ντι Σκιφανόια προκειμένου ν’ αποκτήσει ταυτότητα και, με τη σειρά του, να δώσει ταυτότητα στην επιφάνεια που διψά για χρώματα.
Η Τζορτζ πιάνει την ιστορία του Φραντσέσκο, προσπαθώντας, αφενός, να διατηρήσει τη μνήμη της οικονομολόγου και ακτιβίστριας του Ιντερνετ μητέρας της που μόλις έχασε ξαφνικά και η οποία την άφησε με έναν αβοήθητο αδερφό και έναν διαλυμένο πατέρα, μια και μαζί, με τη μητέρα της δηλαδή, αναζητούσαν τις μορφές και την τέχνη του Φραντσέσκο σ’ ένα ταξίδι στη Φεράρα, και, αφετέρου, ν’ αφήσει να καρπίσει μέσα της ο σπόρος ενός κόσμου που μόνη της θέλει ν’ ανακαλύψει.
Η συνειδητοποίηση ότι τα πάντα μπορεί να είναι και κάτι άλλο απ’ αυτό με το οποίο μας συστήνονται είναι το μαγικό όχημα της Αλι Σμιθ για να επαναφέρει, όπως σχεδόν πάντοτε κάνει, την έννοια του Αλλου – και την απροϋπόθετη αποδοχή του. Η σχολική εργασία της Τζορτζ για τον Φραντσέσκο ντελ Κόσα μπορεί, μεν, να εξυπηρετεί τη συγγραφέα για τον εγκιβωτισμό της παράλληλης ιστορίας, ωστόσο θέλει ν’ αποδώσει στην Τζορτζ τη μοναχικότητα που της αναλογεί σ’ έναν κόσμο που η ίδια δεν καταλαβαίνει και που εκείνος, με τη σειρά του, δεν την καταλαβαίνει. Η συγγραφέας ωθεί τον αναγνώστη να σταθεί για μια στιγμή –ή, σε κάθε περίπτωση, για όσο κρατά η ανάγνωση– και ν’ αναρωτηθεί για το τι σημαίνει ταυτότητα, σεξουαλικότητα, φύλο, κοινωνικό φύλο σ’ έναν κόσμο αέναα ρευστό. Η Αλι Σμιθ δεν ξεχνά ποτέ τις ιδεολογικές της καταβολές, κι αυτό πρέπει να της το πιστώσουμε.
Δεν ξέρω πώς είναι το κείμενο στα αγγλικά· ξέρω, όμως, ότι ο μεταφραστής μάς παρέδωσε ένα κείμενο στα όρια των ελληνικών – και τον ευχαριστούμε γι’ αυτό. Και κάτι ακόμη: ο κόσμος μας έχει ανάγκη από τέτοιους γραφιάδες. Οπως ακριβώς έχει ανάγκη από αναγνώστες. Ο κόσμος μας, γενικά, έχει ανάγκη. Κι η Αλι Σμιθ τον κάνει λίγο πιο ελεύθερο.