ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΠΑΟΥΕΡΣ
Ο ποταμός της μνήμης
μετ.: Μιχάλης Μακρόπουλος
εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Το θύμα ενός σοβαρού τροχαίου επιστρέφει αργά από τη χώρα των νεκροζώντανων. Οι γλωσσικοί αρμοί του είναι διαλυμένοι, το εγώ του κονιορτοποιημένο. Η επανασύνδεση της συνείδησής του με τον κόσμο των αισθητών είναι μια μακρά, ανώμαλη δοκιμασία· οι λέξεις στροβιλίζονται συνθέτοντας προτάσεις με δυσερμήνευτο νόημα για τον αναγνώστη, που όμως είναι ό,τι πιο κοντινό σε νόημα μπορεί να αντλήσει ένα σακατεμένο μυαλό.
Οσο οι σκέψεις έρπουν μέσα στον βυθισμένο στο σκοτάδι νου του ασθενούς, σχηματίζοντας προγλωσσικούς θρόμβους, και οι προτάσεις προσαράζουν με κόπο σε γνωστικά κι αισθητηριακά λιμάνια που τις πρώτες ημέρες μετά το ατύχημα με το αυτοκίνητο φάνταζαν απροσπέλαστα, τόσο πιο κοντά στην αφύπνιση και την επαναφορά του στην πραγματικότητα έρχεται ο νεαρός Μαρκ Σλούτερ, ένας από τους πρωταγωνιστές του βραβευμένου με Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας ΗΠΑ και έξοχα μεταφρασμένου από τον Μιχάλη Μακρόπουλο μυθιστορήματος του Ρίτσαρντ Πάουερς, «Ο ποταμός της μνήμης».
Σύνδρομο Κάπγκρας
Καθώς ο Μαρκ κείτεται αδρανής στον θάλαμο του νοσοκομείου, η αδελφή του, Κάριν, επιστρέφει στο Κίρνι και πασχίζει να προσαρμοστεί στη γενέτειρα που εγκατέλειψε μαζί με τις ανύπαρκτες ευκαιρίες για μια αξιοπρεπή επαγγελματική καριέρα και την καταπιεστική ανατροφή που εκείνη και ο αδελφός της είχαν λάβει από τους θεοφοβούμενους γονείς τους. Με το πέρασμα του χρόνου, ο Μαρκ ξυπνάει επιτέλους από το κώμα και αρχίζει να ανακάμπτει. Συμμετέχει ενεργά στις συζητήσεις με την Κάριν και τους φίλους του, καταθέτοντας λογικά επιχειρήματα που θα μπορούσαν να συνηγορήσουν υπέρ της ομαλής βελτίωσης της υγείας του εάν κάτω από αυτά δεν υπέβοσκε μια έμμονη ιδέα που θα δοκιμάσει τα όρια ψυχικής αντοχής της Κάριν.
Ο Μαρκ όχι μόνο δεν την αναγνωρίζει ως αδελφή του, αλλά επαναλαμβάνει πεισματικά ότι η γυναίκα που αντικρίζει κάθε μέρα μπροστά του δεν είναι άλλη από τη σωσία της. Αυτό συμβαίνει διότι ο Μαρκ πάσχει πλέον από σύνδρομο Κάπγκρας, μια σπάνια νευρολογική διαταραχή η οποία, στην περίπτωσή του, μοιάζει ακόμη πιο απίθανη διότι έχει προκληθεί εξαιτίας των ενδοκρανιακών τραυμάτων από το ατύχημα.
Στον ασθενή με σύνδρομο Κάπγκρας αποκόβονται οι συναισθηματικές γέφυρες ανάμεσα στις εικόνες που λαμβάνουν τα οπτικά νεύρα του και εκείνες των οικείων προσώπων του που έχουν ήδη αποθηκευτεί στη μνήμη. Και ο πάσχων, διστακτικός, παγωμένος από την αδυναμία συναισθηματικής αναγνώρισης του άλλοτε αγαπημένου προσώπου, προσπερνώντας τις υποδείξεις της μνήμης, αναγκάζεται να επινοήσει τη βολική, καθησυχαστική ιστορία με τη σωσία.
Ο διάσημος νευρολόγος – συγγραφέας Τζέραλντ Βέμπερ, ένας μυθιστορηματικός χαρακτήρας που φαίνεται να έχει καλουπωθεί με βάση δύο υπαρκτά πρόσωπα, τον «νευροανθρωπολόγο», όπως αυτοπροσδιορίζεται ο εξαιρετικά δημοφιλής συγγραφέας Ολιβερ Σακς, και τον εμπνευστή του νευρωνικού δαρβινισμού Τζέραλντ Εντελμαν, είναι η έσχατη λύση στην οποία η Κάριν επενδύει τις ελπίδες της για τη θεραπεία του Μαρκ, που μέρα με τη μέρα γίνεται ολοένα πιο επιθετικός απέναντί της. Ο Βέμπερ δέχεται να εξετάσει τον Μαρκ, διαβλέποντας σε αυτόν ένα πρώτης τάξεως θέμα για το επόμενο βιβλίο του, το κρίσιμο σταυροδρόμι σε μια συγγραφική καριέρα που μοιάζει τελματωμένη έπειτα και από την αρνητική υποδοχή του πιο πρόσφατου πονήματός του. Αυτός που έχει εντρυφήσει βαθιά στις νευρωνικές διεργασίες και τις κυτταρικές λειτουργίες που οικοδομούν την υποκειμενική αντίληψη της πραγματικότητας, θα αποδειχθεί ο πιο εγωκεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου, αφού θα αναγκαστεί να επιστρέψει στη Νεμπράσκα δύο ακόμη φορές, όχι όμως για να θεραπεύσει τον ασθενή του, αλλά προκειμένου να επιλύσει προσωπικά του ζητήματα.
Απαγγέλλοντας
Ο 58χρονος Πάουερς γράφει τα μυθιστορήματά του απαγγέλλοντας σε ηλεκτρονικό λογογράφο, μια πρακτική που στοχεύει στην αποθησαύριση των απερίσπαστων κυματισμών της σκέψης του. Η τακτική αυτή δεν είχε αρνητικές επιπτώσεις στον εξαιρετικό «Καιρό των τραγουδιών μας», το έτερο βιβλίο του που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, ωστόσο έχει κάποιον αντίκτυπο στην πρόζα του «Ποταμού της μνήμης», η οποία σε ορισμένα, λίγα ευτυχώς, σημεία είναι ίσως υπέρ το δέον απόμακρη και ψυχρή.
Πάντως, η γλώσσα εξυπηρετεί σε γενικές γραμμές τις προθέσεις του Πάουερς, ο οποίος καταφέρνει να μεταδώσει στον αναγνώστη τη μουδιασμένη ατμόσφαιρα που σκέπασε την Αμερική αμέσως μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και παράλληλα να διατυπώσει ερεθιστικά ερωτήματα σχετικά με τους αθέατους μηχανισμούς της ζωής. Πού τελειώνουν τα όρια του εγκεφάλου και πού ξεκινά ο νους; Πώς μπορούμε να δικτυωθούμε με την αντικειμενική πραγματικότητα όταν η υποκειμενική αντίληψη του καθενός μας είναι τόσο εύκολα χειραγωγήσιμη από τις αχαρτογράφητες βιοχημικές διαδικασίες του οργανισμού; Ποιος είναι εν τέλει υπεύθυνος για τις αποφάσεις που λαμβάνουμε, ο εαυτός ή ο οργανισμός μας;
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα αμερικανικά μυθιστορήματα των τελευταίων ετών.