SANDOR FERENCZI
Θάλασσα: Δοκίμιο για μια θεωρία της γενετήσιας ζωής
Σύγχυση γλωσσών ανάμεσα στους ενήλικες και το παιδί
εισαγωγή, μτφρ.: Ερη Κούρια
επίμετρο: Sigmund Freud
εκδ. Γαβριηλίδης
«Ολα τα μέλη διαμορφώνονται
κατά τους αιώνιους νόμους,
και στην πιο περίεργη μορφή
διατηρείται μυστικά η αρχέτυπη εικόνα»
ΓΚΑΙΤΕ
Ο Σάντορ Φερέντσι γεννήθηκε το 1873 σε μια μικρή πόλη της βόρειας Ουγγαρίας, το Μίσκολτς, και πέθανε σε ηλικία 60 ετών, το 1933, στη Βουδαπέστη. Στον θάνατό του, ο Φρόιντ εκφώνησε τον επικήδειο που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου «Θάλασσα», αναγνωρίζοντας τη σημαντικότητα του στενού φίλου, αναλυόμενου, μαθητή του, αλλά και του ανθρώπου που συγκρούστηκε και απομακρύνθηκε για τις επιστημονικές ιδέες, χωρίς τελικά ο μαθητής να έχει αμφισβητήσει τον δάσκαλο. Ο Φερέντσι είναι ένα σημαντικό κεφάλαιο για την ψυχανάλυση, παρόλο που ως ανεξάρτητο και ευαίσθητο πνεύμα που ήταν δεν είχε ποτέ στον νου του να συστηματοποιήσει με τέτοιο τρόπο τη δράση και τα γραπτά του, ώστε να δημιουργήσει σχολή.
Ο Ούγγρος ψυχαναλυτής εργάστηκε αρχικά ως γενικός παθολόγος και νευροψυχίατρος και αργότερα ανέλαβε τη θέση του ψυχιατρικού εμπειρογνώμονα στα δικαστήρια. Ως ψυχαναλυτής θα εργαστεί μετά την ψυχαναλυτική του εκπαίδευση, έτος εκκίνησης το 1908, οπότε γνωρίζει τον Φρόιντ. Η ανάλυσή του με τον Φρόιντ θα διαρκέσει, με μεγάλες διακοπές, από το 1914 έως το 1919. Στο τέλος αυτής της περιόδου ο Φερέντσι γράφει το κείμενο «Η ψυχαναλυτική τεχνική». Η σύγκρουση που υπέβοσκε μεταξύ των δύο αντρών σε λανθάνουσα μορφή εκδηλώθηκε και πήρε διαστάσεις το 1924, όταν ο Φερέντσι συνέγραψε με τον Οτο Ρανκ το βιβλίο «Προοπτικές της ψυχανάλυσης».
Το παρόν βιβλίο «Θάλασσα» περιλαμβάνει το εκτεταμένο άρθρο περί γενετήσιας ορμής και ύπνου, και ένα δεύτερο για τη σχέση πραγματικού (και όχι φαντασιωσικού) σεξουαλικού τραύματος στην παιδική ηλικία και πώς αυτό επηρεάζει την εξέλιξη του παιδιού και μετέπειτα ενηλίκου. Η εργασία του για τη γενετήσια ζωή είχε μείνει κρυφή στα συρτάρια του πολλά χρόνια, παρά τις συστάσεις του Φρόιντ να τη δημοσιεύσει. Η συστολή του και η πρωτοποριακή μελέτη που συνδέει τη βιολογία με την ψυχανάλυση, κάνοντας λόγο για πρώτη φορά για την ανάγκη ύπαρξης βιοανάλυσης ή βιολογίας του βάθους, κατά την ψυχολογία του βάθους που θεωρείται η ψυχανάλυση, τον κάνει να δημοσιεύσει το παρόν το 1924. Η «Θάλασσα» αποτέλεσε την εισαγωγή στη γερμανική έκδοση του τόμου ΧV της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Βιβλιοθήκης. Ο μαθητής του Φερέντσι, βιολόγος, σημαντικός πλέον ψυχαναλυτής, Μ. Μπάλιντ ξανακοίταξε και επιμελήθηκε το τελικό κείμενο.
Η καινοτομία του Φερέντσι, που τον φέρνει στην πρωτοπορία της ψυχαναλυτικής επιστήμης, είναι ότι θεωρεί την ψυχανάλυση –όχι την ψυχολογία– ως φυσική επιστήμη, που μπορεί να μελετηθεί σαν αδελφή επιστήμη με τη βιολογία εν προκειμένω. Οπως και η βιολογία έχει πολλά να ωφεληθεί από τη μελέτη της ψυχανάλυσης. Το ψυχικό όργανο του ατόμου δεν εγκαινιάζεται με τη σύλληψη ή τη γέννησή του. Η σχέση με τη μητέρα δεν είναι μόνο ένα κλειστό σύστημα συγκεκριμένων χρονικών και ασυνείδητων ορίων. Η παρατήρηση πάει πίσω στην οντογεννητική και στη φυλογεννητική προσέγγιση. Στην ύπαρξη δηλαδή της έμβιας ζωής, στο ασυνείδητο της γενετήσιας διαδικασίας όχι μόνο της ανθρώπινης αλυσίδας αλλά όλων των έμβιων όντων, ιδίως των ψαριών και αργότερα των θηλαστικών, μέρος της εξελικτικής αλυσίδας που είμαστε. Η μελέτη αυτή εστιάζεται ιδίως στη συνουσία και στον ύπνο, σε αυτές τις δύο σημαντικές δραστηριότητες του ανθρώπου, και μελετά ομοιότητες και το ασυνείδητο σε άλλες μορφές ζωής που μοιράζονται κοινά και κληροδοτούν υλικό για τη βαθύτερη ταυτότητά μας. Οπως χαρακτηριστικά λέει για την ανάγκη όλων μας να επιστρέφουμε στη θάλασσα, «αυτό το κίνητρο θα μπορούσε να έγκειται στην τάση αποκατάστασης ενός χαμένου τρόπου ζωής του σε ένα υγρό περιβάλλον. (…) Η μητέρα, κατά τον “αντίστροφο συμβολισμό” είναι λοιπόν στην πραγματικότητα ένα σύμβολο και ένα μερικό υποκατάστατο του ωκεανού και όχι το αντίστροφο».
Ο Φερέντσι είναι σημαντικός γιατί λόγω της δικής του ψυχικής ανάγκης εργάστηκε πολύ με οριακούς και ψυχωσικούς ασθενείς, ειδικεύεται στις προοιδιποδειακές καθηλώσεις, και χάρη σε αυτές τις εκδόσεις των άρθρων του αποκτά και το ελληνικό ψυχαναλυτικό και γενικότερα επιστημονικό κοινό επαφή με το σημαντικό έργο του.