ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΕΒΑΝΣ
Το Γ΄ Ράιχ στον πόλεμο
μετ.: Ελένη Αστερίου
εκδ. Αλεξάνδρεια
Σύμφωνα με τις καταγραφές του Χάιντεγκερ στα «Μαύρα τετράδια» (1931-1938), «ο εθνικοσοσιαλισμός δεν είναι θεωρητικός», «δεν είναι ιδέα αλλά αποστολή», «απαιτεί ετοιμότητα, καθαρότητα, ανάληψη δράσης». Από τους πολιτικούς αφορισμούς του που είδαν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας, φαίνεται πως ποτέ άλλοτε φιλόσοφος δεν είχε συλλάβει με τόση ακρίβεια τις προθέσεις μιας παρανοϊκής εξουσίας και τις είχε μάλλον ενστερνιστεί ως μοίρα του λαού του. «Αίμα και χώμα» απαιτεί ο φιλόσοφος, αίμα και χώμα υποσχέθηκε και ο Χίτλερ στους λαούς της Ευρώπης.
Τα εμπρηστικά κηρύγματα των εθνικοσοσιαλιστών, οι αντισημιτικές θεωρίες, η γενοκτονική τους διάθεση θα αρχίσουν να γίνονται πράξη σε μια σειρά από χώρες, αρχής γενομένης από την Πολωνία με την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων τον Σεπτέμβριο του 1939 και μακροπρόθεσμο στόχο την παγκόσμια κυριαρχία.
Την υλοποίηση των επεκτατικών σχεδίων του Γ΄ Ράιχ παρακολουθεί ο καθηγητής Ιστορίας Ρίτσαρντ Εβανς στον τελευταίο τόμο της μνημειώδους τριλογίας του για τον ναζισμό, προσπαθώντας να δώσει πειστικές απαντήσεις και να διαλευκάνει τυχόν «γκρίζες ζώνες».
Στα επτά κεφάλαια του βιβλίου εξετάζονται ο αστραπιαίος πόλεμος και η νέα τάξη πραγμάτων στις κατεχόμενες χώρες, η επίθεση στη Σοβιετική Ενωση -ως κομβικό σημείο της παγκόσμιας σύγκρουσης-, η οργανωμένη εξόντωση των Εβραίων με την εφαρμογή της «Τελικής λύσης», όπως επίσης των ψυχικά ασθενών, των Τσιγγάνων, των ομοφυλόφιλων και των Σλάβων, που χαρακτηρίζονταν συλλήβδην υπάνθρωποι, οι αιτίες της ήττας των γερμανικών στρατευμάτων στα κρισιμότερα μέτωπα, η στάση των απλών Γερμανών στο εσωτερικό της χώρας και ο τραγικός επίλογος με την κατάρρευση του καθεστώτος σε μια καθημαγμένη Γερμανία.
Σίγουρα ο Εβανς γράφοντας τον τρίτο τόμο θα αντιλήφθηκε γρήγορα ότι κάποια πολεμικά γεγονότα όχι μόνο είναι ευρέως γνωστά αλλά έχουν αναλυθεί πολλές φορές, σε πρώτη φάση από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές της σύρραξης και αργότερα από τουλάχιστον δύο γενιές ιστορικών. Ετσι δεν είναι περίεργο ότι ο συγγραφέας επικεντρώνεται περισσότερο στα «μετόπισθεν» του Γ΄ Ράιχ και στο παρασκήνιο των σημαντικότερων αποφάσεων, επανεξετάζοντας τα εγκλήματα του καθεστώτος και την προετοιμασία τους, ηθική και υλική. Για παράδειγμα, ένα στοιχείο που τονίζεται είναι η διαρκής ενθάρρυνση από τους ναζιστές της φονικής βίας, της κλοπής, της λεηλασίας, που επηρέασε σημαντικά τη συμπεριφορά των Γερμανών στρατιωτών όταν βρέθηκαν κατακτητές μέσα σε διαλυμένες χώρες. Γνωρίζουμε πλέον πως ελάχιστοι ύψωσαν φωνή διαμαρτυρίας για μια σειρά μαζικών φόνων και ακόμη λιγότεροι αντέδρασαν όταν ήρθε η ώρα των κρεματορίων στα διαβόητα στρατόπεδα του θανάτου. Η πλειονότητα των Γερμανών είχε ενστερνιστεί από τις πρώτες ημέρες των συγκρούσεων την προπαγάνδα του Γκέμπελς ότι «οι Εβραίοι προκάλεσαν τον πόλεμο κι αυτός θα τελείωνε με τον αφανισμό τους».
Η αρχή του τέλους
Η εισβολή στη Σοβιετική Ενωση το 1941 (Επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα») που υλοποιούσε την επιθυμία του Χίτλερ να καθυποτάξει την Ανατολική Ευρώπη και να εξοντώσει τον «φυλετικά κατώτερο» πληθυσμό της, παραδίδοντας τον ορυκτό πλούτο και τις εύφορες εκτάσεις «στη νέα γενιά των Γερμανών αποίκων», ήταν η δεύτερη σημαντική καμπή της παγκόσμιας σύρραξης, σύμφωνα με τον Εβανς (προηγήθηκε η μάχη στους ουρανούς της Αγγλίας). Ομως η αναπάντεχη ήττα προ των πυλών της Μόσχας, όπως και η συντριβή της 6ης στρατιάς στα ερείπια του κυκλωμένου Στάλινγκραντ, διέλυσε τις αυταπάτες της ναζιστικής ηγεσίας, ενώ στο στράτευμα όλο και περισσότεροι αξιωματικοί άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν να κερδίσουν αυτόν τον πόλεμο. Φυσικά οι ήττες στο ανατολικό μέτωπο και οι συμμαχικοί βομβαρδισμοί των γερμανικών πόλεων, που εντάθηκαν από το 1943, είχαν αντίκτυπο στο εσωτερικό και συνετέλεσαν στην πτώση του ηθικού των πολιτών. Η Μελίτα Μάσμαν, στέλεχος του ναζιστικού κόμματος, αναρωτιόταν στις ημερολογιακές της σημειώσεις: «Σήμερα η φωνή του Χίτλερ πρόδιδε απόγνωση. Προοριζόταν λοιπόν να αποτύχει; Για εμάς ενσάρκωνε την πρωτοφανή προσπάθεια την οποία είχε κάνει το γερμανικό έθνος για να αναλάβει τη διακυβέρνηση της ηπείρου. Κοιτάζοντάς τον έβλεπες όλες τις αναρίθμητες θυσίες σε ζωές, υγεία και περιουσία τις οποίες είχε απαιτήσει αυτή η προσπάθεια. Ολα αυτά ήταν μάταια;».
Παρότι μετά το φθινόπωρο του 1944 η κατάσταση έγινε απελπιστική και όλα φάνταζαν όντως μάταια, πολλοί Γερμανοί εξακολουθούσαν να ελπίζουν στη νίκη αναπαράγοντας τις φήμες για τα νέα όπλα καταστροφής, που σχεδίαζαν οι επιστήμονες του Γ΄ Ράιχ, και να απολαμβάνουν μια «ανώμαλη κανονικότητα» κλείνοντας τα μάτια στην ανεξέλεγκτη βία. Γι’ αυτό και η ιδέα της αντίστασης, όπως και αυτή της ανατροπής του καθεστώτος εκ των έσω, είχε πολύ μικρή απήχηση στον γερμανικό πληθυσμό. Τελικά όμως αυτός ο λαός θα βίωνε την τραγική πτώση και θα πλήρωνε το τίμημα της ευπιστίας του. Oπως είχε προειδοποιήσει τους συμπατριώτες του το 1943 ο Βιλμ Χόζενφλετ, «με τους φόνους των Εβραίων χάσαμε τον πόλεμο. Εκτεθήκαμε σε τέτοια ανεξίτηλη καταισχύνη, σε τέτοια κατάρα, που δεν μπορούν να σβήσουν ποτέ. Δεν αξίζουμε κανένα έλεος, είμαστε όλοι ένοχοι».