RICHARD DAVENPORT
Κeynes, Universal Man
εκδ. Basic Books, 2015, σελ. 418
Ποιος άραγε ήταν ο Τζον Μέιναρντ Κέινς (1883-1946), ο διασημότερος οικονομολόγος του 20ού αιώνα; Στο βιβλίο του Αγγλου ιστορικού Ρίτσαρντ Ντάβενπορτ-Χάινς, ο οικονομολόγος Κέινς περνά σε δεύτερο πλάνο, αφήνοντας μπροστά τον αναγεννησιακό διανοούμενο που άφησε τη σφραγίδα του στη βρετανική και διεθνή σκηνή στο πρώτο ήμισυ του περασμένου αιώνα.
Στις σελίδες του βιβλίου σκιαγραφείται όχι μόνο η «κεϊνσιανή επανάσταση» στην οικονομική θεωρία και κυβερνητική πολιτική, όπως έκανε έγκυρα πριν από αυτόν ο Ρόμπερτ Σκιντέλσκι, αλλά και οι επιρροές και το περιβάλλον που διαμόρφωσαν την προσωπικότητα του Κέινς, από το Ιτον και το Κολέγιο Κινγκ στο Κέμπριτζ, την ομάδα διανοουμένων του Μπλούμσμπερι στο Λονδίνο, το Κόμμα των Φιλελευθέρων, το υπουργείο Οικονομικών, όπου κυριάρχησε ως σύμβουλος (και ποτέ υπουργός) κατά τη διάρκεια του Α΄ και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μέχρι τις εντάσεις που συνόδευσαν την άνοδο της αμερικανικής ισχύος εις βάρος της βρετανικής επιρροής. Ετσι στο βιβλίο αποκαλύπτονται οι «επτά ζωές» του, ο Κέινς ως παιδί-θαύμα, αλτρουιστής, κυβερνητικός αξιωματούχος, δημόσιο πρόσωπο, εραστής, προστάτης των τεχνών και διπλωματικός απεσταλμένος.
Ο Κέινς από μικρός έμαθε να κατευθύνει τη γονιμότητα του λαμπρού μυαλού του στην επίλυση προβλημάτων, χωρίς να περιορίζεται από γραφειοκρατικούς κανόνες και κοινωνικά ταμπού. Κινούνταν στους κόλπους του βρετανικού κατεστημένου, αλλά απεχθανόταν τα κλειστά μυαλά της συντήρησης, περιφρονούσε τον λαϊκισμό, εκτιμούσε την αριστεία, τη φιλαλήθεια και τη φιλαλληλία, ενώ με το απαράμιλλο χάρισμα της πειθούς ξερίζωνε παλιές ιδέες και έσπερνε νέες.
Αιρετικός, συγκρούσθηκε με την κυρίαρχη άποψη, που ζητούσε την ταπείνωση και την οικονομική εξoυθένωση της ηττημένης Γερμανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τασσόμενος κατά της επιβολής επαχθών πολεμικών αποζημιώσεων που θα κατέστρεφαν την παραγωγική βάση της χώρας και την ικανότητά της να αποπληρώσει τα χρέη της. Οι εμπειρίες του από τη Συνδιάσκεψη των Παρισίων το 1919, στην οποία συμμετείχε ως εκπρόσωπος του υπουργείου Οικονομικών, αποτυπώθηκαν στο βιβλίο του «Οι οικονομικές συνέπειες της ειρήνης», όπου με δηκτικά σχόλια κατέκρινε τους πρωταγωνιστές της Συνθήκης των Βερσαλλιών ότι ενδιαφέρονταν ελάχιστα για τη δημιουργία συνθηκών καλής γειτονίας και οικονομικής ανάκαμψης στη μεταπολεμική Ευρώπη. Η εμπειρία του στο Παρίσι τον μετέτρεψε από Αγγλο σε Ευρωπαίο, όπως έλεγε.
Επικριτής της επιστροφής στον «κανόνα του χρυσού», ο Κέινς ήταν από τους πρώτους που διέκρινε τις μεγάλες αλλαγές που έφερνε ο 20ός αιώνας και την ανάγκη «μιας νέας σοφίας για μια νέα εποχή». Με άρθρα, διαλέξεις και βιβλία, συνδυάζοντας ευγλωττία με ρηξικέλευθη σκέψη, έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στον δημόσιο διάλογο, θιασώτης της μεικτής οικονομίας, όπου η κρατική παρέμβαση θα μείωνε τις αστάθειες, τις ανεπάρκειες και τις υπερβολές της οικονομίας της αγοράς.
Το 1936, με την κυκλοφορία του βιβλίου του «Γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος», έφερε επανάσταση στην οικονομική σκέψη, καθώς οι κυβερνήσεις, κυρίως μέσω της δημοσιονομικής πολιτικής, μπορούσαν να επηρεάσουν τη συνολική ζήτηση και να καταπολεμήσουν την ύφεση και τη μεγάλη ανεργία. Τα μακροοικονομικά του αποτέλεσαν μεταπολεμικά τη νέα οικονομική «ορθοδοξία» στην Αμερική και στην Ευρώπη, μέχρι την άνοδο στην εξουσία των Ρέιγκαν και Θάτσερ, αλλά επανήλθαν στο προσκήνιο μετά την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2008, περισσότερο στην Αμερική παρά στην Ευρώπη.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τον απασχολούσε η δημιουργία ενός σταθερού μεταπολεμικού παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Το σχέδιό του πήρε τη μορφή μιας κοινής αγγλοαμερικανικής πρότασης για τη μεταρρύθμιση του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος, από την οποία προέκυψαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς, τον Ιούλιο του 1944, όπου έλαμψε το άστρο του. Δύο άλλα κουραστικά ταξίδια του στην Αμερική, το ένα τον Σεπτέμβριο 1945 για τη σύναψη ενός δανείου μετά την εκπνοή του αμερικανικού προγράμματος βοηθείας Lend-Lease και το άλλο τον Μάρτιο του 1946 για την εναρκτήρια σύνοδο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, κλόνισαν την επισφαλή υγεία του, με αποτέλεσμα να πεθάνει από καρδιακή προσβολή έναν μήνα αργότερα, σε ηλικία 63 ετών.
Στο βιβλίο όμως, εκτός από τη δημόσια, περιγράφεται και η ιδιωτική ζωή του Κέινς με πολλές λεπτομέρειες και αρκετή δόση κουτσομπολιού. Παρότι άσχημος στην εμφάνιση, γοήτευε τα δύο φύλα με την ευγλωττία και την ευφυΐα του. Αχαλίνωτος μέχρις ότου γνώρισε τη Ρωσίδα μπαλαρίνα Λίντια Λοπόκοβα, την οποία παντρεύτηκε το 1925, κρατούσε στατιστικά στοιχεία για τους ομόφυλους εραστές του σε μια εποχή που η ομοφυλοφιλία επέσυρε τον κίνδυνο ποινικής δίωξης και δημόσιας διαπόμπευσης, όπως κατέδειξε η καταδίκη του Οσκαρ Ουάιλντ το 1895. Υπήρξε όμως και δημόσιος συνήγορος των δικαιωμάτων των γυναικών, προστάτης των τεχνών, συλλέκτης σπάνιων βιβλίων και έργων ζωγραφικής, υπερασπιστής του αγγλικού φυσικού τοπίου, μια χαρισματική προσωπικότητα, της οποίας η προσφορά εκτεινόταν πέρα από τον κόσμο των εφαρμοσμένων οικονομικών.
*Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προϊστάμενος στο γραφείο Τύπου και Επικοινωνίας της Ελλάδος στο Λονδίνο.