Κάθε φθινόπωρο στη Γερμανία είναι ένα «λογοτεχνικό φθινόπωρο»: φθινόπωρο των νέων τίτλων και συγγραφέων που πρωταγωνιστούν στην Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης και στα λογοτεχνικά ένθετα των εφημερίδων. Η αρχική αμηχανία στο άκουσμα της συμμετοχής της Ινδονησίας –του μεγαλύτερου μουσουλμανικού έθνους στον κόσμο και της «χώρας με τα 17.000 νησιά», εκ των οποίων μόνο τα 6.000 κατοικούνται, των 360 (!) εθνοτήτων και των 659 (!) γλωσσών, με ταραχώδες ιστορικό-πολιτικό παρελθόν (διακυβέρνηση Σουχάρτο, αιματηρές σφαγές και απηνείς διωγμοί εις βάρος αντιπολιτευτικών δυνάμεων κυρίως στη δεκαετία του ’60), αλλά χωρίς καμία λογοτεχνική παράδοση– έγκαιρα παραμερίστηκε από τις παρεμβάσεις των έγκυρων φύλλων, που απάντησαν επαρκώς στο «Αίνιγμα της Ινδονησίας», η οποία θα εκπροσωπηθεί φέτος μόνο με τέσσερις συγγραφείς.
Ομως, η φετινή έκθεση χαρακτηρίζεται –ήδη από τις πρώτες ημέρες– από την «επιστροφή στην πολιτική», αν κρίνει κανείς την επιλογή της Σβετλάνα Αλεξέγεβιτς για το Νομπέλ Λογοτεχνίας, την παρουσία και ομιλία του Σαλμάν Ρουσντί στην εναρκτήρια εκδήλωση της έκθεσης, το μποϊκοτάρισμά της από το Ιράν, που ακύρωσε την προγραμματισμένη συμμετοχή του, αλλά και από τα λόγια του διευθυντή της, Γ. Μποος, που δήλωσε ότι «εάν ο κόσμος εμφανίζεται πιο πολιτικοποιημένος, αυτό αυτομάτως αντικατοπτρίζεται και στην έκθεση». Σ’ αυτή την ύστερη πολιτικοποίηση, το προσφυγικό όχι μόνο ως οξυμένο ζήτημα μετακίνησης πληθυσμών, αλλά κυρίως ως «πέρασμα συνόρων», θα αποτελέσει επιπλέον κεντρικό θέμα συζητήσεων και εκδηλώσεων, μεταξύ των οποίων προβλέπεται και η παρουσία προσφύγων με παράλληλη υποστήριξη από εξειδικευμένο προσωπικό.
Δύο βιβλία, πέραν του έργου της Σβετλάνα Αλεξέγεβιτς που αναμένεται όπως γίνεται σ’ αυτές τις περιπτώσεις να κατακλύσει τα γερμανικά βιβλιοπωλεία, πρόκειται να απασχολήσουν κοινό και βιβλιοπώλες. Πρώτο απ’ όλα το μυθιστόρημα (;) του Β. Μ. Στράκα «Το πλοίο του Θησέα», ένα απερίγραπτα πολυσύνθετο εκδοτικό εγχείρημα που όμοιό του δεν έχει ξαναγίνει: στις σελίδες του αναπαράγεται με δαιμονική πιστότητα ως αντίτυπο δανειστικής βιβλιοθήκης το πολυσυζητημένο (;) μυθιστόρημα ενός μυστηριώδους συγγραφέα πολλαπλών ταυτοτήτων, μαζί με τα ιδιόγραφα, πυκνά και εναλλάξ σχόλια πάνω στο κείμενο και τις σελίδες του βιβλίου δύο αναγνωστών, μιας γυναίκας κι ενός άνδρα, καθώς και εμβόλιμα τεκμήρια της συστηματικής τους «αλληλογραφίας» (καρτ-ποστάλ, φωτογραφίες, χαρτοπετσέτες με σχέδια, σχετικά αποκόμματα εφημερίδων, χειρόγραφα σημειώματα και επιστολές κ.λπ.). Το ίδιο το έργο, που αναφέρεται σε ένα πλοίο-φάντασμα (εν μέρει θυμίζει το «Πλοίο των νεκρών» του Μπ. Τράβεν), είναι η συγγραφική και εκδοτική επιτομή των «βιβλίων μέσα στο βιβλίο» και οι παράλληλοι κόσμοι του συγγραφέα και του αναγνώστη. Οποιος το πάρει στα χέρια του είναι «καταδικασμένος» να χαθεί σ’ ένα φανταστικά διαπλεκόμενο σύμπαν κειμένου και παρακειμένου και σ’ έναν πρωτόγνωρο, σχεδόν αβυσσαλέο διακειμενικό λαβύρινθο, που όμοιό του δεν έχει γνωρίσει η εκδοτική παραγωγή.
Το δεύτερο βιβλίο αφορά κυρίως το γερμανικό αναγνωστικό κοινό και συνοδεύεται με το φετινό λογοτεχνικό βραβείο των Γερμανών εκδοτών (Deutscher Buchpreis): πρόκειται για ένα μετα-μυθιστόρημα με τον τίτλο «Η εφεύρεση της Φράξιας Κόκκινος Στρατός (RAF) από έναν μανιοκαταθλιπτικό έφηβο το καλοκαίρι του 1969», όπου ο συγγραφέας Φραντς Βίτσελ διεισδύει με πρωτότυπο, γλαφυρό, αλλά και πειραματικά συγγραφικό τρόπο στην ταραγμένη δεκαετία 1960-1970, με φόντο την άνοδο και την πτώση της γερμανικής τρομοκρατίας και τη δυτικογερμανική κοινωνία. Ισως όμως το πιο σημαντικό θέμα να είναι εκείνο που ανέδειξε η FAZ (13/10), καθώς τα τελευταία χρόνια συρρικνώνονται δραματικά τα συγγραφικά δικαιώματα από την «ηλεκτρονική πειρατεία» των μεγάλων παρόχων (Google, Amazon, Facebook κ.ά.), η οποία ασκεί δριμεία κριτική στο φαινόμενο αλλά αναδεικνύει και την πρόσφατη δικαστική απόφαση.