Υπονομευτικός, παιγνιώδης και ανατρεπτικός. Πολυσχιδής προσωπικότητα ο Ερβέ Λε Τελιέ. Κατάφερε να παραπλανήσει την παγκόσμια διαδικτυακή κοινότητα τουλάχιστον για τρία χρόνια, φτιάχνοντας σχετικό λήμμα στη Wikipedia για έναν ανύπαρκτο συγγραφέα από τη Βραζιλία, αποκύημα της φαντασίας του Λε Τελιέ· σε τέτοιο σημείο που αντιγραφείς της ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας δεν δίστασαν να συμπεριλάβουν τις πληροφορίες του λήμματος σε διεθνώς αναγνωρισμένο τουριστικό οδηγό για τον επινοημένο λογοτέχνη Μοντεστρέλα.
Στο ίδιο μήκος κύματος ως προς την ευρηματικότητά του κινείται κι ένα θεατρικό έργο που έγραψε ο δημιουργός με βασική του υπόθεση έναν πολίτη που αποφασίζει να στείλει ένα συγχαρητήριο μήνυμα στον Φρανσουά Μιτεράν, όταν ανέλαβε την προεδρία. Η τυποποιημένη επιστολή από το αρμόδιο κυβερνητικό γραφείο που λαμβάνει ως απάντηση, θα τον ενθουσιάσει. Κι έτσι θα αρχίσει να στέλνει γράμματα στην ηγεσία της χώρας, παίρνοντας πάντα πίσω την ίδια τυπική απάντηση. Εκείνος όμως, ο ήρωας, θα την ερμηνεύει κατά το δοκούν.
Και οι παρεξηγήσεις και παρερμηνείες δεν έχουν τέλος. Οπως μας αφηγήθηκε ο Λε Τελιέ από κοντά, ένα βράδυ στο κοινό της παράστασης, ένας θεατής σηκώθηκε πάνω και φώναξε «Μα, εγώ έχω γράψει αυτό το γράμμα». Οι άνθρωποι του θεάτρου τον προσέγγισαν διακριτικά, φοβούμενοι ότι ο παραλογισμός του έργου μεταφερόταν και στο κοινό, για να ανακαλύψουν ότι την εν λόγω επιστολή την είχε γράψει όντως ο θεατής που ήταν διευθυντής εκείνου του αρμόδιου γραφείου για την προεδρική αλληλογραφία. Ενα από τα ευτράπελα που μπορεί να προκαλέσει το χιούμορ του Λε Τελιέ.
Το σίγουρο είναι ότι δεν γράφει ποτέ το ίδιο βιβλίο. Παίζει με τις λέξεις, με τις σημασίες, με τις αφηγήσεις. Ο μικρός παράδεισος του συγγραφέα είναι για τον Ερβέ Λε Τελιέ οι ίδιες οι λέξεις, ούτε η φόρμα ούτε η ιστορία έχουν τόση σημασία, το αποδεικνύουν άλλωστε τα ίδια τα έργα του. Από θέατρο και λιμπρέτα και όπερα μέχρι αφηγήματα, μυθιστορήματα, αποφθεγματικά δημιουργήματα. Η κουζίνα του λογοτέχνη θεωρεί ότι είναι εκεί που αναμειγνύονται όλες οι επιρροές του αρχικά ως αναγνώστη και αναπόφευκτα ως δημιουργού.
Ο ίδιος διαβάζει συνεχώς και ενώνει εν τέλει με τη γραφή όλες τις ενδιαφέρουσες πτυχές του: έχει υπάρξει μαθηματικός, κριτικός γευσιγνωσίας, είναι μέλος της θρυλικής λογοτεχνικής ομάδας OuLiPo -που πέρασαν από τους κόλπους της συγγραφείς όπως ο Ιταλο Καλβίνο-, έχει δουλέψει ως δημοσιογράφος καλύπτοντας επιστημονικά θέματα. Απ’ αυτή την τελευταία του ιδιότητα αντλεί και το υλικό για να σχολιάσει το πώς η τέχνη πρωτοπορεί έναντι ακόμη και τον επιστημονικών επιτευγμάτων πολλές φορές. Το πώς οι καλλιτέχνες κατορθώνουν να «προβλέπουν» το μέλλον ακολουθώντας τη φαντασία τους, ακόμη κι αν θεωρούνται «τρελοί» -κάποιοι και για αιώνες- προτού αποδειχθούν επιστημονικά οι ισχυρισμοί τους.
– Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο το στοιχείο του χιούμορ στα βιβλία σας. Γιατί διαλέγετε αυτόν τον τρόπο έκφρασης;
– Θεωρώ πολύ σημαντικό να μπορεί να εμπλέκεται ο αναγνώστης, να υπάρχει η συμμετοχή του στο έργο. Η εμπλοκή πολύ συχνά προέρχεται από το χαμόγελο, από το να μοιράζεσαι κάτι με τον άλλον. Και το χιούμορ είναι ακριβώς αυτό που σου επιτρέπει να μοιραστείς. Σε αντίθεση με το δράμα. Το δράμα είναι πολύ προσωπική υπόθεση του καθενός, ενώ το χαμόγελο είναι κάτι συλλογικό, κοινό με τον άλλον. Στην OuLiPo, στο Παρίσι, παρίσταμαι σε αναγνώσεις εδώ και είκοσι χρόνια, μια φορά τον μήνα, που έχουν να κάνουν με το χιούμορ και αφορούν πολύ τη φιλία. Το κοινό βρίσκεται πολύ κοντά μας και αναπτύσσεται μια τέτοια σχέση. Τα αστεία στοιχεία είναι συνήθως αυτά που μας συνδέουν. Η ζωή είναι από μόνη της δραματική άλλωστε, αρκεί αυτό στην πραγματικότητα, κατά τα άλλα ας μοιραζόμαστε ένα χαμόγελο. Βλέπετε, ο αγαπημένος μου σεναριογράφος είναι ο Χίτσκοκ, την πιο δραματική στιγμή στις ταινίες του, βάζει κάτι πολύ αστείο να συμβαίνει. Είναι ένα είδος ευγένειας να οικοδομείς μια τέτοια σχέση με τον κόσμο, μέσω του γέλιου, του χιούμορ.
– Στο έργο σας «Ενα τραμ στη Λισαβόνα», που θυμίζει πορτογαλέζικο φάντο, έχουμε δύσκολους έρωτες και ατυχή ειδύλλια. Είναι η μοίρα τους να γίνονται έργα τέχνης;
– Το πεπρωμένο των βιβλίων είναι να διαβάζονται. Εάν δεν διαβαστούν δεν μπορούν να γίνουν τίποτα. Είμαι σίγουρος ότι σπουδαία μυθιστορήματα ανά τον κόσμο, δυστυχώς για κάποιο αδιερεύνητο λόγο δεν κατορθώνουν να διαβαστούν. Η ιστορία της λογοτεχνίας είναι γεμάτη από τέτοια παραδείγματα, από συγγραφείς που αγνοήθηκαν ή ξεχάστηκαν. Δεν μπορούμε ποτέ να πούμε με σιγουριά γιατί. Ενα μυθιστόρημα γράφεται για να διαβαστεί. Ως προς το τι είναι Τέχνη, ο μόνος ορισμός που μου φαίνεται πιο αξιόπιστος είναι ότι Τέχνη συνιστά ό,τι μπορεί να δώσει αξιοπρέπεια στη ζωή. Εάν ένα βιβλίο μπορεί να φέρει αυτή την αξιοπρέπεια, τότε είναι εντάξει. Υπάρχει αυτή η δυσκολία με την τέχνη, γιατί χρειάζεσαι συχνά εκπαίδευση για να την προσεγγίσεις. Ας πούμε, δεν ξέρω πολλά για τη ζωγραφική, οπότε μπορώ να παρακολουθήσω μόνο εύκολα πράγματα. Χρειάζομαι γνώσεις και παιδεία για να προχωρήσω. Το ίδιο ισχύει και για τη λογοτεχνία. Για να πας πιο βαθιά, πρέπει να διαθέτεις τα εφόδια. Αλλά και το χιούμορ θέλει εκπαίδευση.