Ηταν Οκτώβριος του 2013 στο Βερολίνο, στο πλαίσιο μιας πολυπληθούς δημοσιογραφικής αποστολής με συναδέλφους από όλο τον κόσμο. Οι διοργανωτές είχαν φροντίσει κάθε μέρα να μας «ανακατεύουν» στις περιποιημένες ροτόντες έτσι ώστε να αξιοποιούμε το δείπνο μας γνωρίζοντας όλα τα μέλη, αν ήταν δυνατόν, του γκρουπ.
Ενα βράδυ, κι ενώ κάναμε τις καθιερωμένες συστάσεις, είχα την ατυχή έμπνευση να σχολιάσω την καταγωγή μιας ωραίας αλλά κάπως «θυμωμένης», εκ πρώτης όψεως, κοπέλας από το Μινσκ. «Πρώτη φορά γνωρίζω κάποιον από τη Λευκορωσία!», δήλωσα χαρούμενος, με την ελπίδα να κάνω τη συνοφρυωμένη συνάδελφο να χαμογελάσει.
Πολύ γρήγορα κατάλαβα ότι δεν είχα πετύχει τον στόχο μου. Οχι μόνο δεν χαμογέλασε, αλλά χωρίς να χάσει καθόλου χρόνο με ρώτησε με ελαφρώς επιθετικό τόνο «αν γνωρίζω κάτι ιδιαίτερο για τη χώρα της».
Βρέθηκα σε δύσκολη θέση: να έκανα χιούμορ δεδομένης της αβυσσαλέας άγνοιάς μου για τη Λευκορωσία; Δεν φαινόταν πολύ καλή ιδέα και προτίμησα να είμαι ειλικρινής. «Οχι πολλά», απάντησα. Η καλή μου πρόθεση ξανά δεν εκτιμήθηκε. Η έκφρασή της αυτή τη φορά ήταν πολύ πιο αυστηρή: «Δεν γνωρίζεις, δηλαδή, ότι έχουμε δικτατορία;».
Στο τραπέζι μας έπεσε μια παγερή σιωπή. Τα «γελάκια» όσων δεν είχαν συνειδητοποιήσει τη σταδιακή κλιμάκωση της έντασης κόπηκαν με το μαχαίρι. Αμέσως δείξαμε ενδιαφέρον γιατί όσα μας έλεγε η συνάδελφος από τη Λευκορωσία ήταν πολύ σοβαρά. Ακόμη περισσότερο επειδή, όπως αποκαλύφθηκε αμέσως, όλοι μας, σχεδόν, αγνοούσαμε τα προβλήματα δημοκρατίας και ελευθεροτυπίας που βίωνε μια ευρωπαϊκή χώρα, όχι τόσο μακρινή όσο θέλαμε να πιστεύαμε.
Θυμήθηκα το περιστατικό από το Βερολίνο την περασμένη εβδομάδα, όταν ανακοινώθηκε η απονομή του φετινού Νομπέλ Λογοτεχνίας στη Σβετλάνα Αλεξίεβιτς. Το βραβείο απέκτησε μέσα σε λίγα λεπτά ένα έντονο πολιτικό βάρος: η μεγάλη τιμή για τη μαχητική συγγραφέα από τη Λευκορωσία ήρθε μόλις λίγες ημέρες πριν από τις προεδρικές εκλογές στη χώρα της, την περασμένη Κυριακή. Οπως συνηθίζεται από το 1994, όταν την εξουσία ανέλαβε ο Αλεξάντερ Λουκασένκο, οι εκλογές στη Λευκορωσία παρουσιάζουν ελάχιστο ενδιαφέρον. Η επανεκλογή του Λουκασένκο θεωρείται πάντα βέβαιη και το μόνο πραγματικό ερωτηματικό αφορά το ύψος των ποσοστών του, σε περιοχή κοντά ή και παραπάνω από το 80%.
Το έργο της Αλεξίεβιτς δεν είναι άμεσα συνδεδεμένο με τα τεκταινόμενα στην πατρίδα της, ωστόσο θεωρείται σχεδόν σίγουρο ότι στο άκουσμα της είδησης από τη Στοκχόλμη η ηγετική ομάδα του Μινσκ δεν πέταξε από τη χαρά της. Η υποδοχή από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη Λευκορωσία ήταν «συγκρατημένα ενθουσιώδης», με την έννοια ότι η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς έχει χαρακτηρίσει σε ανύποπτο χρόνο το «καθεστώς» της πατρίδας της «ήπια δικτατορία». Σε μια χώρα όπου τα αγάλματα και οι προτομές της σοβιετικής περιόδου παραμένουν στη θέση τους, η αμείλικτη ματιά της Αλεξίεβιτς στα πρόσωπα και πράγματα εκείνης της εποχής την έχει καταστήσει πρόσωπο αμφιλεγόμενο. Καθώς, όμως, είναι η πρώτη πολίτης της Λευκορωσίας που βραβεύεται με Νομπέλ, τυχόν επιφυλάξεις και καχυποψία μπήκαν σε δεύτερο πλάνο προκειμένου να ανυψωθεί το εθνικό φρόνημα.
Τώρα πολλοί αναρωτιούνται αν η βράβευση της Αλεξίεβιτς, που εκ των πραγμάτων τραβάει περαιτέρω την προσοχή στη Λευκορωσία, θα επιταχύνει τυχόν εξελίξεις στη χώρα. Κανείς δεν ξέρει. Ομως τίποτα δεν είναι το ίδιο στο Μινσκ από εκείνο το μεσημέρι της 8ης Οκτωβρίου που βρήκε ξαφνικά τη Σβετλάνα Αλεξίεβιτς περικυκλωμένη από κάμερες και φωτογραφικά φλας.