Το μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα

Το μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα

6' 6" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο Τζόναθαν Φράνζεν δεν είναι ούτε ο πιο γνωστός ούτε ο πιο ακριβοπληρωμένος Αμερικανός συγγραφέας. Αλλά κάποιοι θα υποστήριζαν –μέσα σ’ αυτούς κι εγώ– ότι είναι ο πλέον φιλόδοξος και, αν όχι, ένας από τους καλύτερους της γενιάς του. Δεν ακολούθησε το νέο ρεύμα, που ήθελε τους νέους συγγραφείς να ασχολούνται με τις λεπτομέρειες, με ένα ιστορικό γεγονός· με τον μικρόκοσμο της αμερικανικής ζωής. Οχι, ο Φράνζεν αποφάσισε πολύ νωρίς πως το βασικό του υλικό θα το αντλεί από οικογενειακές ιστορίες που πηγαίνουν βαθιά πίσω στον χρόνο και εξερευνούν κίνητρα και φιλοδοξίες που με τη σειρά τους καταστρέφουν μελλοντικές σχέσεις αποδεικνύοντας τη δυσλειτουργία του πυρηνικού οικογενειακού μοντέλου – ενώ εξετάζει παράλληλα τα πολιτικά και κοινωνικά οικοδομήματα του κόσμου τους. Στο τρίτο μυθιστόρημά του, «Διορθώσεις» (2001), μια οικογένεια των μεσοδυτικών πολιτειών προσπαθεί να συνειδητοποιήσει τις επιπτώσεις του Πάρκινσον ενός συνταξιούχου πατέρα στην οικογένειά του. «Από μια φρικτή σύμπτωση, οι “Διορθώσεις” εκδόθηκαν την εβδομάδα μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και έγιναν μπεστ σέλερ, ακόμη κι αν –ή ίσως ακριβώς γιατί– η Αμερική που περιέγραφαν τόσο χαρακτηριστικά είχε μόλις εξαφανιστεί με τραγικό τρόπο», γράφει το ΤΙΜΕ, στο εξώφυλλο που αφιέρωσε στον ίδιο με τίτλο «Ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας» – τιμή που ο Φράνζεν μοιράζεται με τους Τζόις, Ναμπόκοφ, Απντάικ και ελάχιστους άλλους.

Αυτό που επιδιώκει ο μυθιστοριογράφος είναι να φέρνει τους ήρωές του στην «Κατάσταση» (The State), δηλαδή σε μια απόλυτη ψυχική οδύνη που τους οδηγεί να πράξουν με τρόπο που θα τους προκαλέσει ακόμη περισσότερο προσωπικό πόνο. «Στόχος είναι να κρυφακούσεις τους χαρακτήρες όσο μιλάνε στον εαυτό τους. Γράφω για ένα κοινό που δεν θέλει τους ήρωες να είναι απλοί», θα πει ο ίδιος, κλείνοντας το μάτι στο περίφημο Harper’s Essay. Ο συγγραφέας εξέδωσε το κείμενο «Why Bother? » (Γιατί να σκοτίζεσαι;) στο γνωστό περιοδικό το 1996 και ανέλυσε τη σχέση κοινού και μυθιστοριογράφου, μιλώντας για τον έξυπνο αναγνώστη που θέλει να αναμειγνύεται στην καλλιτεχνική διαδικασία, και τη σχέση της λογοτεχνίας για την ελίτ και της μαζικής κουλτούρας.

Οι «Διορθώσεις», που εκδόθηκαν όταν ο συγγραφέας ήταν 42 ετών, πούλησαν 2,85 εκατομμύρια αντίτυπα. «Συνειδητοποίησα ότι δεν είχα πλέον το δικαίωμα να είμαι θυμωμένος», λέει στον Guardian.

Στην καυτή λάβα

Γεννημένος το 1959 λίγο έξω από το Σικάγο και μεγαλωμένος σε προάστιο του Σεντ Λούις, είναι αρκετά εντυπωσιακό πώς ο συγγραφέας γράφει σχεδόν αποκλειστικά για οικογένειες ενώ δεν έχει φτιάξει ο ίδιος τη δική του. Ο Φράνζεν, ξεκινώντας τις σπουδές του στο Swarthmore College, έφυγε για τη Γερμανία σε ένα πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών και εκεί απελευθέρωσε το πνεύμα του. Υποστηρίζει πως οι γονείς του δεν ενέκριναν τη συγγραφική του φλέβα και δεν το θεωρούσαν ουσιαστική καριέρα. Επρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια, ένας μακροχρόνιος γάμος και η διάλυσή του, και δύο μυθιστορήματα –η «Εικοστή έβδομη πόλη» (1988) και οι «Κραδασμοί» (1992)– προκειμένου ο ίδιος να συνειδητοποιήσει ότι αυτό είναι το επίσημο επάγγελμά του.

Κανένας δεν περίμενε ότι μετά τις «Διορθώσεις» θα ερχόταν ένα ακόμη μεγαλύτερης εμβέλειας αριστούργημα. Η «Ελευθερία» (2010) καταπιάνεται γι’ άλλη μια φορά με μια μεσοδυτική οικογένεια και κυρίως με την Πάτι Μπέργκλουντ, μια δυστυχισμένη πρώην μπασκετμπολίστρια που ζει με τον σύζυγό της Γουόλτερ, το «καλό παιδί», ενώ καρδιοχτυπά για τον νεανικό της έρωτα – τον καλύτερό του φίλο. Στην ιστορία φυσικά εμπλέκονται τα δυο τους παιδιά και κατά κύριο λόγο ο γιος τους Τζόι, που η υπερβολική σχεδόν ερωτική αγάπη της μητέρας του έχει φροντίσει ώστε να συγκρούονται αιματηρά στην ενηλικίωσή του. «Είχε όλη τη μέρα, κάθε μέρα, να βρει έναν αξιοπρεπή και ικανοποιητικό τρόπο να ζει, και παρ’ όλ’ αυτά το μόνο που έμοιαζε να νιώθει για όλες τις επιλογές της και όλη την ελευθερία της ήταν ακόμη περισσότερο δυστυχισμένη», θα πει η Πάτι. «Η λογοτεχνία για την οποία ενδιαφέρομαι και θέλω να παράγω ενδιαφέρεται να ξεγυμνώσει τις επιφανειακές ζωές μας και να καταβυθιστεί στην καυτή λάβα που βρίσκεται από κάτω.

Μετά τις “Διορθώσεις” έπιασα τον εαυτό μου να σκέφτεται: Ποια είναι η δική μου καυτή λάβα; Η μεσοδυτική παιδική μου ηλικία, οι γονείς μου, ο γάμος τους, ο δικός μου γάμος – είχα ήδη γράψει δύο βιβλία γι’ αυτά τα θέματα, αλλά ήμουν νεότερος και φοβισμένος και λιγότερο ικανός όταν τα έγραψα. Οπότε ένα από τα πολλά θέματα στην “Ελευθερία” ήταν να ξαναεπισκεφθώ το παλιό υλικό και να το δουλέψω καλύτερα».

«Αγνότητα»

Στο καινούργιο του βιβλίο, «Purity» (Αγνότητα), που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο στα αγγλικά, ο συγγραφέας καταπιάνεται για πρώτη φορά με λιγότερο παραδοσιακά οικογενειακά μοντέλα. Κεντρικός ήρωας της ιστορίας η Purity, ή Πιπ Τάιλερ, που αγνοεί την προσωπική της ιστορία, μιας και η μητέρα της την αποκρύπτει σθεναρά. Δεν γνωρίζει καν το αληθινό όνομα της μητέρας της και βρίσκεται στα 24 της με ένα τεράστιο κολεγιακό χρέος της τάξεως των 134.000 δολαρίων και περιπαικτικά αρέσκεται να πιστεύει πως αν βρει τον πατέρα της μπορεί να τη βοηθήσει να ελαφρύνει τις οικονομικές της δυσχέρειες.

Αναζητώντας τον θα γνωρίσει τον Αντρέας Γουλφ, μια φιγούρα ανταγωνιστική στον Τζούλιαν Ασάντζ, που αποκαλύπτει μυστικά κυβερνήσεων και πολυεθνικών κολοσσών από τη βάση του στα δάση της Βολιβίας – ο Αντρέας, όμως, έχει ένα δικό του μυστικό από τη νεανική του ηλικία στην ανατολική Γερμανία να προστατεύσει και μια δική του ατζέντα να εξυπηρετήσει. Τα έξι κεφάλαια του βιβλίου θα επικεντρωθούν σε τέσσερις βασικούς χαρακτήρες και η πλοκή θα εξελιχθεί με ιλιγγιώδη ρυθμό, περιγράφοντας αφενός την αναζήτηση της ταυτότητας της Πιπ, που αλυσιδωτά θα οδηγήσει στη λογοκρισία της ανατολικής Γερμανίας και στις παρακολουθήσεις της Στάζι, σε μια νεανική και άνευ όρων –αγνή;– αγάπη, που καταλήγει σε έναν καταστροφικό αμοιβαίο κατασπαραγμό, ενώ θα περάσει από τη σύγχρονη διερευνητική δημοσιογραφία και τα όρια του πανοπτικού Διαδικτύου.

«Μοιάζει ακόμη περισσότερο επιτακτικό, σήμερα, να γράφεις συναρπαστικά βιβλία, γιατί πρέπει να αντισταθούν ενάντια σε μια κατακερματισμένη προσοχή», λέει. «Για μένα, σήμερα, το να κάνεις κάτι καινούργιο δεν είναι να εξελίξεις μια φόρμα για το μυθιστόρημα που δεν έχει εμφανιστεί ποτέ πριν. Σημαίνει να αποδεχτείς ως άνθρωπος και ως πολίτης αυτό που συμβαίνει στον κόσμο τώρα και να το κάνεις με έναν κατανοητό, συνεκτικό τρόπο».

Ο ίδιος αντιστέκεται στη διάσπαση προσοχής δουλεύοντας σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο με κλειστές κουρτίνες, σ’ έναν παλιό υπολογιστή Dell, από τον οποίο έχει αφαιρέσει μέχρι και την πασιέντζα και έχει κλείσει τη θύρα Ethernet για να μην μπορεί να συνδεθεί στο Ιντερνετ. Στο τέλος της μέρας, έχει χάσει τη φωνή του, γιατί συνηθίζει να προβάρει τους διαλόγους του δυνατά. Αποτέλεσμα, αυτή η καλοζυγισμένη πρόζα, χωρίς περιττούς λυρισμούς, με μέχρι εξαντλητικής ανάλυσης διαλόγους και χαρακτήρες που λειτουργούν σε περισσότερα επίπεδα.

Οι δημοσιογράφοι που τον έχουν γνωρίσει από κοντά μιλούν για έναν προσγειωμένο χαρακτήρα, που ζυγίζει τις απαντήσεις του – ακριβώς όπως και οι ήρωες των μυθιστορημάτων του. Δεν παύει όμως και να προκαλεί: «Αρχισα να σκέφτομαι ότι ο τρόπος να καταλάβω τους νέους ήταν να υιοθετήσω ένα παιδί από το Ιράκ», είπε πρόσφατα. Λίγο αργότερα μαζεύτηκε, λέγοντας στον Guardian πως η όλη ιδέα κράτησε μόλις έξι εβδομάδες. Η βόμβα όμως είχε πέσει και μάλιστα την κατάλληλη στιγμή, λίγο πριν από την έκδοση του βιβλίου του. Ο συγγραφέας ξέρει πολύ καλά πώς να μας καθηλώνει, εντός ή εκτός μυθοπλασίας. Κι εμείς θα περιμένουμε στωικά πέντε ή και δέκα χρόνια μέχρι μια νέα του δημιουργία μάς παρασύρει σ’ ένα φανταστικό, συναρπαστικό, οδυνηρό παραλήρημα.

​​Τα μυθιστορήματα «Κραδασμοί» και «Η εικοστή έβδομη πολιτεία» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός, ενώ τα «Ακόμα πιο μακριά», «Ελευθερία» και «Οι διορθώσεις» από τις εκδόσεις Ωκεανίδα.Το καινούργιο του μυθιστόρημα, «Purity», κυκλοφορεί στα αγγλικά από τις εκδόσεις Farrar, Straus and Giroux.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή