Η Αλίκη «μεγάλωσε» και εκπλήσσει

Η Αλίκη «μεγάλωσε» και εκπλήσσει

4' 30" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ενα βιβλίο που ξεκινά με μια εικόνα παχυλής παιδικής ανίας, με ένα κοριτσάκι που πλήττει και νυστάζει καθισμένο στην ακροποταμιά, έμελλε να αποδειχθεί ένα από τα συναρπαστικότερα αναγνώσματα στην ιστορία της λογοτεχνίας. «Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» του Λούις Κάρολ (κατά κόσμον Τσαρλς Ντότσον) κλείνει φέτος 150 χρόνια ζωής και δεν έχει πάψει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης και ερμηνειών υπό πάμπολλα διαφορετικά πρίσματα – από τα μαθηματικά έως την ψυχανάλυση. Καθόλου κακή επίδοση για ένα βικτωριανό παραμύθι που αρχικά έγινε δεκτό ως ένα ακόμα, έστω και λαμπρό, δείγμα του είδους που οι Αγγλοσάξονες αποκαλούν (ουδόλως υποτιμητικά) «nonsense».

Μέσα στα 150 χρόνια της ζωής της, η «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» έχει διασκευαστεί πάνω από τριάντα φορές για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, έχει γίνει κόμικ, έχει εμπνεύσει πίνακες ζωγραφικής και τραγούδια, έχει μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.

Μοιραία, επίσης, έχει υποβληθεί σε εξονυχιστική μελέτη, θεωρητικά για να απαντηθεί το ερώτημα «τι είχε ο Λούις Κάρολ κατά νου», στην ουσία όμως, ως συνήθως, για να προβληθούν ερωτήματα και ειδικά ενδιαφέροντα του εκάστοτε μελετητή και της εποχής του. Ετσι, για παράδειγμα, στη δεκαετία του ’30, με τα πρώτα βήματα της ψυχανάλυσης, δημοσιεύθηκαν μελέτες που ερμήνευαν το έργο με βάση σεξουαλικούς συμβολισμούς (η αυξομείωση στο μέγεθος της Αλίκης, το επαναλαμβανόμενο μοτίβο της πόρτας και του κλειδιού, κ.ά.).

Αργότερα, στα ’70s και στην αυγή των gender studies, χαρακτηρίστηκε ως κατεξοχήν φεμινιστικό κείμενο (ένα κοριτσάκι που ανατρέπει όλους τους κανόνες της καταπιεστικής βικτωριανής κοινωνίας), ενώ δεν έλειψε και η μαρξιστική ερμηνεία, αφού στο κείμενο της «Αλίκης» οι φορείς της εξουσίας (π.χ., η Κόκκινη Βασίλισσα) παρωδούνται εξίσου άγρια όσο και οι συνήθειες της ανώτερης τάξης. Γνωστοί είναι επίσης οι συσχετισμοί με παραισθησιογόνες ουσίες, ενώ υπάρχει ακόμα και μια ερμηνεία που θέλει τον (σοβαρότατο μαθηματικό) Κάρολ να έχει γράψει το βιβλίο ως συγκεκαλυμμένη σάτιρα ορισμένων καινοφανών, τότε, εννοιών στην άλγεβρα.

Αυτό το παιχνίδι των υποθέσεων έχει, βέβαια, το ενδιαφέρον του, έστω κι αν (ή ίσως, ακριβώς επειδή) δεν θα μάθουμε ποτέ με σιγουριά από πού ακριβώς προήλθε η «Αλίκη» και με ποιο σκοπό γράφτηκε.

Μπορούμε ωστόσο να αντιστρέψουμε εντελώς το παιχνίδι: δεδομένου ότι η «Αλίκη» δεν ανήκει ούτε κατά διάνοια στο είδος του sci-fi, έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε όσα ακουσίως και κατά τρόπο εκπληκτικό αντικατοπτρίζει σήμερα· να ανιχνεύσουμε, δηλαδή, μια επιστημονική πραγματικότητα που ο Κάρολ σίγουρα δεν μπορούσε να γνωρίζει ή και να υποψιάζεται, κι ωστόσο δίνει την εντύπωση πως προοικονομεί.

Πράγματι, η Αλίκη μοιάζει να ξεκινάει τις περιπέτειές της με μια μεγαλοπρεπή επίδειξη της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας σαράντα χρόνια προτού ο Αϊνστάιν διαπιστώσει ότι ο χρόνος κυλά λιγότερο γρήγορα για ένα κινούμενο σώμα (την Αλίκη μέσα στην κουνελότρυπα) απ’ ό,τι για ένα ακίνητο (τον αναγνώστη). Η αργόσυρτη πτώση, πάντως, δεν συμβαίνει εις μάτην: οδηγεί τελικά την Αλίκη στο θέατρο των περιπετειών της, σε έναν κόσμο όπου η πραγματικότητα όπως την ξέρουμε (και όπως την ξέρει και η Αλίκη) μοιάζει, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, «κουνημένη» από την κανονική της θέση, αφού βασικές παράμετροι φαντάζουν τώρα άτοπες: η Αλίκη αδυνατεί να κάνει σωστά πολλαπλασιασμούς, η γλώσσα/αντίληψη ταλαντεύεται μεταξύ παράλογης κυριολεξίας και δημιουργικής ανασύνθεσης, ενώ ο χρόνος δεν παύει, σε όλο το βιβλίο, να συμπεριφέρεται χωρίς την αδυσώπητη –και παρά ταύτα παρήγορη– σπειροειδή κανονικότητα που έχουμε συνηθίσει.

Για την ακρίβεια, στην «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» ο χρόνος είναι πρόσωπο, όπως μας ενημερώνει ο Τρελοκαπελάς στο κεφάλαιο 7, με τίτλο «Τσάι πάρτι για τρελούς», και κάνει του κεφαλιού του. Ή μάλλον, δεν κάνει τίποτε απολύτως· παραμένει ακίνητος.

Ξέροντας όσα ξέρουμε σήμερα –έχοντας εξοικειωθεί κάπως με την ιδέα της κβαντομηχανικής που περιγελά όλες τις εμπειρικές βεβαιότητες της νευτώνειας φυσικής, σε συνδυασμό με την εκπληκτική εξέλιξη των ιδεών στην κοσμολογία και την αστροφυσική– είναι δύσκολο να μην υποκύψει κανείς στον πειρασμό να δει την κουνελότρυπα ως σκουληκότρυπα και τη Χώρα των Θαυμάτων ως ένα παράλληλο σύμπαν.

Υπερβολή; Ενδεχομένως όχι και τόσο. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που η τέχνη ανιχνεύει με τον ιδιαίτερο, σχεδόν μυστικιστικό της τρόπο τον κόσμο προτού η επιστήμη καταφέρει να τον περιγράψει με τη δική της, στιβαρή συνειδητότητα. Μόλις πριν από λίγα χρόνια διαπιστώθηκε η σχέση ανάμεσα στο φαινόμενο της τυρβώδους ροής του φωτός και στην πασίγνωστη «Εναστρη νύχτα» του Βαν Γκογκ, που το αποτυπώνει.

Η «Αλίκη» είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα παραμύθι: είναι η περιγραφή ενός κόσμου που υπάρχει και δεν υπάρχει ταυτοχρόνως.

Καθόλου τυχαία, ένα πρόσφατο βιβλίο εκλαϊκευμένης κβαντομηχανικής, γραμμένο από τον φυσικό Ρόμπερτ Γκίλμορ, φέρει τον τίτλο «Alice in Quantumland» (εκδ. Copernicus, 1995 – υπάρχει και ελεύθερο στο διαδίκτυο) και παρακολουθεί την ξενάγηση της Αλίκης στον κόσμο των κβάντα από ένα ηλεκτρόνιο.

Αρα μάλλον δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει (πολύ) η προοικονομία του Κάρολ.

Αν δεχτούμε, εξάλλου, ότι η λογοτεχνία (η τέχνη συνολικά) αποτελεί ένα ανθρώπινης κατασκευής σύστημα πολλαπλών παράλληλων συμπάντων εντός του ορατού, καθημερινού μας κόσμου, διαφορετικών εκδοχών της πραγματικότητας σε ποικίλους βαθμούς απόκλισης από την «αλήθεια», η «Αλίκη» θα μπορούσε να είναι μια επιτυχέστατη σύνοψη των οδηγιών χρήσης του συστήματος αυτού, διατυπωμένη μάλιστα με τους ίδιους τους όρους που περιγράφει· ένα σχεδιάγραμμα τού πώς να αιχμαλωτίζεις τους κοινούς τόπους της ανθρώπινης ζωής και του πολιτισμού (τη γλώσσα, τον χρόνο, τα μετρήσιμα μεγέθη) και να γυρίζεις με μια ήσυχη κίνηση τα πάνω κάτω και τα μέσα έξω. Πώς να χτίζεις έναν άχρονο κόσμο όπου όλα μπορούν να συμβούν – και συμβαίνουν.

​​Κυκλοφορούν πολλές εκδόσεις του κλασικού αυτού έργου στα ελληνικά, για μικρούς και μεγάλους. Πιο πρόσφατες, αυτές από τις εκδόσεις Πατάκη (2014), Μεταίχμιο (2013) και Παπαδόπουλος (2009).

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή