Στο τέλος του 20ού αιώνα, ακόμη και ένας συγγραφέας μπορούσε να γίνει ποπ σταρ. Τέτοια περίπτωση είναι ο Αμερικανός Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας, καλτ μύθος του αμερικανικού μεταμοντερνισμού. Σήμερα, που οι βιογραφίες κατακλύζουν το mainstream Χόλιγουντ, μια μονόχορδη μυθοπλασία για αυτόν, το «Τέλος διαδρομής», ήρθε στην επικαιρότητα. Στην ταινία, που παίζεται ήδη στις αίθουσες, ο Γουάλας (Τζέισον Σίγκελ) και ο ρεπόρτερ του Rolling Stone Ντέιβιντ Λίπσκι (Τζέσι Αϊζενμπεργκ) μιλούν ακατάπαυστα, εν έτει 1996, στη διάρκεια μιας πενθήμερης συνέντευξης που έμελλε να ριχτεί στο συρτάρι. Μια παράξενη σχέση φιλίας χτίζεται πάνω σε ετερόκλητα πράγματα: στον θαυμασμό (που αγγίζει τον πλατωνικό έρωτα), την έλλειψη εμπιστοσύνης, την αγωνία για επιτυχία, την αγοραφοβία, τη ζήλια.
Ο σκηνοθέτης Τζέιμς Πόνσολντ παρέκαμψε τη χολιγουντιανή λεωφόρο για να μπει στο μυαλό του διασημότερου αυτόχειρα συγγραφέα της εποχής του new age και των hipsters: 12 χρόνια μετά την αδημοσίευτη συνέντευξη, ο καταθλιπτικός Γουάλας κρεμάστηκε στα 46 του στο γκαράζ του σπιτιού του. Το μοιραίο συμβάν εκκινεί με φλας μπακ μια «θεατρική» ταινία δρόμου. Τον χειμώνα του 1996, ο Λίπσκι, που είχε σκυλοβαρεθεί να γράφει ιστοριούλες για αγορίστικες μπάντες, πείθει το Rolling Stone να τον στείλει στις μεσοδυτικές πολιτείες στην περιοδεία του ανερχόμενου Γουάλας για την παρουσίαση του «Infinite Jest». Το ογκώδες βιβλίο μόλις είχε εκδοθεί και σημείωνε εντυπωσιακές πωλήσεις.
Η ταινία βασίζεται σε ένα μυθιστόρημα του Λίπσκι (βασισμένο στη συνέντευξη) και απευθύνεται κυρίως σε αυτούς που ξέρουν τον Γουάλας. Ο Πόνσολντ άλλοτε ρίχνει κλεφτές ματιές στην ιδιωτική ζωή του κι άλλοτε γοητεύεται από τον τρόπο με τον οποίο αυτός περιέγραψε την υφή του αμερικανικού τρόπου ζωής. «Πιστεύω ότι υπάρχει ένα είδος θλίψης για αυτούς που είναι κάτω από 45 χρόνων. Σχετίζεται με τη διασκέδαση και το κυνήγι της απόλαυσης», λέει κάποια στιγμή ο συγγραφέας που έφτασε μέχρι τ’ άστρα.
Κλείνοντας, να σημειώσουμε ότι πολύ πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κριτική» το βιβλίο του Γουάλας «Αυτό εδώ είναι νερό. Μερικές σκέψεις για τη ζωή» σε μετάφραση κι επίμετρο του Κώστα Καλτσά.
Η «Κ» ζήτησε από τρεις νέους Ελληνες συγγραφείς να καταθέσουν τις απόψεις τους για τη λατρεία του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας από τις νεότερες γενιές αναγνωστών και συγγραφέων.
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΑΛΟΣΠΥΡΟΣ*
Ιεραπόστολος αγνοημένων αληθειών
Πολύ πριν βάλει τέλος στη ζωή του και η εικόνα του ως αγίου των αμερικανικών γραμμάτων, χαραγμένη σε βιτρό, τοποθετηθεί στον καθεδρικό ναό των σύγχρονων κλασικών της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ο Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας είχε προλάβει να εμπνεύσει τους νεαρούς συγγραφείς που προετοιμάζονταν σιωπηρά να βγουν σε σαφάρι για αναζήτηση νοήματος σε μια πραγματικότητα που είχε από καιρό μετατραπεί σε «έρημο του πραγματικού». Ο Γουάλας δεν εξήγαγε (και στην Ελλάδα) το ανεπανάληπτο έργο του επειδή απλώς ανέβηκε και ισορρόπησε στο κύμα της συγχρονικής πραγματικότητας που καταργεί τις χωροχρονικές αποστάσεις και εκμηδενίζει τις πολιτισμικές συντεταγμένες. Κάθε άλλο, τα ζητήματα για τα οποία μας επέστησε την προσοχή αυτός ο ιεραπόστολος των αγνοημένων αληθειών, μολονότι άρρηκτα συνδεδεμένα με την εποχή που τα γέννησε, αφορούν την ουσία της ανθρωπινότητάς μας. Οταν διάβασα τα βιβλία του Γουάλας, συνειδητοποίησα ότι κανείς άλλος συγγραφέας των καιρών μας δεν καταπιάστηκε με τόση ένταση και σε τέτοιο βάθος με τους κώδικες και τα θέματα που καθόρισαν, επηρέασαν ή συσκότισαν τις αρχές, τη συμπεριφορά και τη συνείδηση των ανθρώπων της γενιάς μου, ανεξαρτήτως εθνικότητας. Την πλημμυρίδα των πληροφοριών και την άμπωτη των ηθικών αξιών, την πανώλη της ειρωνείας και το δυσεύρετο αντίδοτό της, ήτοι την πίστη σε υψηλούς, ευγενείς σκοπούς ή αλλιώς την εξουδετέρωση της δυσπιστίας και της αδιαφορίας απέναντι σε οτιδήποτε δεν μπορεί να δικτυωθεί με κάποια ετοιμοπαράδοτη τεχνολογική φαντασίωση που υπόσχεται μονίμως ηδονή άνευ ορίων. Το πιο πολύτιμο δίδαγμα που αποκόμισα από τη μελέτη του Γουάλας είναι ότι η γλώσσα είναι ελεύθερη να κάνει ό,τι θέλει, είναι, ωστόσο, πιο αποτελεσματική όταν ενεργοποιεί την ενσυναίσθησή μας κατευθύνοντάς την σε ηθικά σταυροδρόμια και οντολογικά αδιέξοδα· σε όλα αυτά που προσπαθούμε να αποφύγουμε ή προσποιούμαστε πως δεν μας αφορούν.
* Ο κ. Λευτέρης Καλοσπύρος είναι συγγραφέας. Το μυθιστόρημά του «Η μοναδική οικογένεια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΕΧΑΓΙΑΣ*
Το πρώτο μεγάλο βιβλίο του 21ου αιώνα
Το 2003 ζούσα ήδη ένα χρόνο σε ένα νησί έχοντας νοικιάσει ένα μικρό δωμάτιο με λευκούς τοίχους, λευκό πάτωμα, λευκές πόρτες και λευκά ντουλάπια. Πάνω στο γραφείο έβαλα έναν υπολογιστή, λευκό. Ηταν εκεί που ανακάλυψα τα μεγάλα βιβλία, αυτά που φιλοδοξούν να είναι τα τελευταία βιβλία του κόσμου ή, τουλάχιστον, του κάθε αιώνα, και που συνήθως γράφονται από ανθρώπους που έχουν μετακομίσει κάτω από τη γη. Ετσι, εκείνον τον χειμώνα βρέθηκα να ανοίγω εντελώς απροετοίμαστος το λευκό εξώφυλλο του «Infinite Jest», του magnum opus του Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας. Μέσα βρήκα το πρώτο μεγάλο βιβλίο του 21ου αιώνα (και ας εκδόθηκε το 1996), του οποίου το χιούμορ, η διεισδυτικότητα και η ανθρωπιά καλύπτουν σαν λεπτό στρώμα πάγου τα απύθμενα μαύρα νερά της ιδιοφυούς υπαρξιακής αγωνίας που κρύβεται από κάτω, χαρτογραφώντας την εμπειρία του να ζει κάποιος σε μια κοινωνία που προωθεί κάθε είδους εξάρτηση, ενώ ταυτόχρονα τις απαγορεύει – και αυτό είναι μόνο ένα από τα θέματα του βιβλίου. Ανάπηροι αυτονομιστές τρομοκράτες από το Κεμπέκ, τραβεστί ναρκομανείς, πρώην αλκοολικοί, έφηβοι τενίστες, καθώς και το φάντασμα ενός αυτόχειρος σκηνοθέτη που πλανάται πάνω από μια γκροτέσκα Αμερική (που σήμερα μας πλησιάζει όλο και περισσότερο κάνοντας μεταστάσεις σε όλον τον κόσμο) περιστρέφονται γύρω από μια μυστηριώδη ταινία, το απόλυτο θέαμα που κανείς δεν μπορεί να σταματήσει να παρακολουθεί. Τελικά, δεν υπάρχει τίποτε που κάποιος σαν και μένα να μπορεί να πει για να περιγράψει ένα τέτοιο τελικό βιβλίο. Το μόνο που μπορώ να πω στον μελλοντικό αναγνώστη, ειδικά αν γράφει ή θέλει να γράψει, είναι ότι τον λυπάμαι και τον ζηλεύω ταυτόχρονα που έχει την τιμή να ανακαλύψει αυτήν τη μεγαλειώδη παγίδα για πρώτη φορά. Γιατί, για κάποιον που γράφει, τα καλύτερα βιβλία είναι αυτά που τον κάνουν να θέλει να παρατήσει το γράψιμο.
* Το πρώτο βιβλίο του Παναγιώτη Κεχαγιά, η συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Μια περίληψη των απάντων», θα κυκλοφορήσει την άνοιξη του 2016 από τις εκδόσεις Αντίποδες.
ΜΑΡΙΑ ΞΥΛΟΥΡΗ*
Ενας συγγραφέας με τρία πρόσωπα
Ο Γουάλας συχνά μου φαίνεται πως ήταν τρεις: ο δοκιμιογράφος, ο διηγηματογράφος, ο μυθιστοριογράφος. Ο δοκιμιογράφος, με την αχόρταγη περιέργειά του, τη φιλομάθειά του, την παρατηρητικότητα, την ειλικρίνειά του, είναι απολαυστικός. Ο διηγηματογράφος μού δίνει την αίσθηση ότι κάνει ασκήσεις και δοκιμές· συχνά αυτές οι δοκιμές είναι εξαιρετικές· αλλά στο δικό μου μυαλό είναι πάντα προπόνηση για το μυθιστόρημα. Ο μυθιστοριογράφος Γουάλας (που, όπως και οι προηγούμενοι, είναι πολύ πιο ανθρώπινος και προσιτός και αστείος απ’ ό,τι περίμενα προτού τον διαβάσω) μου φέρνει στον νου ψηλές βουνοκορφές, η αναρρίχηση στις οποίες είναι όνειρο ζωής για τους ορειβάτες και, όταν πια πραγματοποιηθεί, εμπειρία ζωής (ως ορειβάτη σκέφτομαι τόσο τον συγγραφέα, όσο και τον αναγνώστη). Το «Infinite Jest» ανήκει, νομίζω, στα βιβλία εκείνα που απαιτούν να τα βιώσεις, όχι απλώς να τα διαβάσεις: να ζήσεις μαζί τους για ένα διάστημα· το «Pale King», από την άλλη, μου μοιάζει με φρικτό πεδίο μάχης· ένα ανάκτορο
ανολοκλήρωτο και ερειπωμένο· μαρμαρένια αλώνια.
Ο «πριν» και ο «μετά»
Ο Γουάλας ίσως δεν είναι μόνο τρεις, αλλά τουλάχιστον δύο ακόμη: ο Γουάλας «πριν» και ο Γουάλας «μετά». Ο άξιος συγγραφέας επιζεί του ανθρώπου· αλλά ύστερα από έναν τέτοιο θάνατο, είναι αδύνατον το έργο να μη χρωματιστεί ή/και παραμορφωθεί. Το να χρησιμοποιήσεις την αυτοκτονία του ως ερμηνευτικό πρίσμα είναι ριψοκίνδυνο και περιοριστικό· αλλά και το να τον διαβάσεις χωρίς τις παραμορφώσεις αυτού του πρίσματος είναι σχεδόν αδύνατο.
Ως αναγνώστρια, μπήκα στο γουαλασικό σύμπαν «μετά», ένα «μετά» εξαιρετικά φορτισμένο, υπό τη σκέπη ενός φωτοστέφανου για το οποίο συχνά προσπαθώ να φανταστώ τι θα σκεφτόταν ο μακαρίτης· άλλοτε λυπάμαι που δεν πρόλαβα να διαμορφώσω μια αναγνωστική σχέση μαζί του πριν πέσει πάνω του αυτή η σκιά· άλλοτε πάλι νιώθω τυχερή, γιατί αν είχα διαμορφώσει αυτήν τη σχέση πριν, θα είχα φορτωθεί άλλη σκιά: αυτή του αναγνωστικού πένθους.
* Το μυθιστόρημα της Μαρίας Ξυλούρη «Η νυχτερινή βάρδια του καλλιγράφου» κυκλοφόρησε μόλις από τις εκδόσεις Καλέντη.