Ο μελαγχολικός απομονώνεται… καταριέται τη ζωή και εύχεται τον θάνατο. Ξυπνά απότομα και αισθάνεται μεγάλη εξάντληση», γράφει γύρω στον 2ο μ.Χ. αι. ο Αρεταίος, ο οποίος προτείνει «την κατανάλωση μούρων και πράσων καθώς επίσης και κάποια ερωτική επαφή». Θυμήθηκα αυτές τις γραμμές από την «Ιστορία της κατάθλιψης» (μτφρ. Β. Σερέτη, εκδ. Νάρκισσος) του Ζορζ Μινουά, όταν πληροφορήθηκα τον θάνατο του ψυχιάτρου-ψυχαναλυτή Θανάση Τζαβάρα. Είχα την τύχη να τον συναντήσω δυο-τρεις φορές στο γραφείο του, ψηλά στην Ασκληπιού, για τις ανάγκες αυτής της δουλειάς. Προσηνής και κατανοητός, κάθε συνομιλία μαζί του ήταν ένα ταξίδι.
Ο κύριος Γκρι με είδε προβληματισμένο και μου θύμισε την τελευταία συνάντηση που είχα με τον Θανάση Τζαβάρα, πριν από μερικά χρόνια, με αφορμή το βιβλίο του Μινουά. «Εχεις στο αρχείο σου εκείνη την απομαγνητοφωνημένη συζήτηση μαζί του, έχεις υλικό που έμεινε έξω από εκείνο το δημοσίευμα, θύμισέ μας έστω και λίγες κουβέντες του. Αξίζει τον κόπο· και με το παραπάνω».
Το σκέφτηκα κι έψαξα τα αρχεία μου. Εστειλα όλο το υλικό στον κύριο Γκρι και άφησα εκείνον να επιλέξει κάποια αποσπάσματα. «Αλιεύω, λοιπόν, έτσι, λίγα σκόρπια κομμάτια, από εκείνη τη συνομιλία σου μαζί του, επιμένοντας σε όσα άφησες απ’ έξω», μου έγραψε σε μέιλ, λίγες ημέρες αργότερα. «Τι μουσική άκουγε ο Θανάσης Τζαβάρας;» με ρώτησε μετά. Παράξενο· δεν ήξερα. Να κάτι που δεν είχα συζητήσει μαζί του. Ολο για τις νόσους της ψυχής μιλούσαμε. «Θα τον αποχαιρετίσουμε τότε με το γαλήνιο, τρυφερό Ρέκβιεμ του Γκαμπριέλ Φορέ», μου έγραψε. Επειτα, ακολουθούσαν στο μέιλ τα λόγια του Θανάση Τζαβάρα. Ηταν σαν να τον άκουγα και πάλι:
• «Ο άνθρωπος είχε πάντοτε δυσφορία να ασχοληθεί με το σώμα του. Ηταν το κλέος του, η δόξα του, αλλά συγχρόνως και ο φόρτος του. Διότι το σώμα πεθαίνει και λιώνει – κι αυτό δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν το γνωρίζει ενδόμυχα. Ολες οι θρησκείες με αυτό ασχολούνται. Πρέπει να τα βγάλει πέρα ο άνθρωπος με το πεπερασμένο του σώματός του. Το σώμα, με τα πάθη του, είναι αυτό που τον προσγειώνει σε μια πραγματικότητα με την οποία δεν μπορεί να κάνει τίποτα: αυτή η πραγματικότητα είναι ο θάνατος».
• «Θεμελιακή μελαγχολία: η επίγνωση ότι ο άνθρωπος είναι θνητός. Πολλά είναι αυτά που δεν ξέρει ο άνθρωπος, βαθιά μέσα στην καρδιά του όμως ξέρει ότι θα πεθάνει. Η ζωή μας διαμορφώνεται ως πάλη, διαπάλη, να μην πέφτουμε στη συνεχή μελαγχολία, δεδομένου ότι είμαστε θνητοί».
• «Η άσχετη κοινωνία μας αγνοεί ότι η στενοχώρια, η θλίψη είναι κανονικές καταστάσεις της ζωής. Κάποιος χαίρεται που κέρδισε η ομάδα του χωρίς να αναρωτιέται γιατί χαίρεται, έτσι κλαίει διότι έχασε κάτι. Οταν πεθαίνει ένας δικός μας έχουμε πένθος και έχουμε μια ολόκληρη διεργασία του πένθους. Ηταν εργαλεία διαχείρισης του πένθους τα μνημόσυνα των 3 ημερών και των 40 κτλ. Υπάρχει μια τεράστια σοφία πίσω απ’ όλα αυτά. Είναι ένα πλάνο αντιμετώπισης της κρίσης, της απώλειας. Μου λένε συχνά, “δώσε μου χημεία για να τα βγάλω πέρα με τη στενοχώρια μου”. Εχω αρνηθεί πολλές φορές. Γιατί να πάρεις φάρμακο για να πας στην κηδεία; Μη σώσεις και πας!».