Η «Ελληνική Νομαρχία», ένα φιλολογικό θρίλερ

Η «Ελληνική Νομαρχία», ένα φιλολογικό θρίλερ

3' 18" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η «Ελληνική Νομαρχία» αποτελεί διαχρονικά εθνικό μπεστ σέλερ –ανεπηρέαστο από συρμούς– και φιλολογικό θρίλερ. Πρωτοεκδόθηκε «εν Ιταλία» το 1806 «παρά Ανονίμου του Ελληνος» και ο πλήρης κύριος τίτλος της είναι «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ Ητοι Λόγος Περί ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ». Ο Ανώνυμος –και μέχρι σήμερα μη ταυτοποιηθείς με βεβαιότητα– συγγραφέας της μας λέει στον υπότιτλο ότι με το έργο του «αποδεικνύεται, πόσον είναι καληωτέρα η Νομαρχική Διοίκησις από τας λοιπάς», (είναι σαφές ότι με τον όρο «νομαρχική» εννοεί το σύστημα διακυβέρνησης όπου άρχουν οι νόμοι). Ακόμα διατυπώνει την επιταγή «ότι τάχιστα η Ελλάς πρέπει να συντρίψη τας αλύσσους της» και –πάντα στον υπότιτλο– μας κάνει γνωστό ότι το βιβλίο του περιέχει το «ποίαι εστάθησαν αι αιτίαι οπού μέχρι της σήμερον την εφύλαξαν δούλην, και οποίαι είναι εκείναι οπού μέλλει να την ελευθερόσωσι». Η έκδοση, όπως μας πληροφορεί, έγινε «ιδίοις αναλώμασι προς ωφέλειαν των Ελλήνων».

Το αν και πόσο ωφέλησε τους Ελληνες στην πριν και κατά την Επανάσταση περίοδο η «Ελληνική Νομαρχία» δεν το γνωρίζουμε. Οπως παρατηρεί ο Χ. Γ. Πατρινέλης έμεινε στην αφάνεια και τη σιγή επί μισόν αιώνα και για πρώτη φορά μνημονεύεται μόλις το 1857 στον «Κατάλογο» [Β΄ μέρος] του Ανδρέα Παπαδόπουλου Βρετού. Εντάσσεται, πάντως, στο όλο ρεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο οποίος συνέβαλε στις κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες που οδήγησαν στην Εθνεγερσία. Καταγγελτικό και μαχητικό το ύφος του ανώνυμου συγγραφέα της –μαζί με δηκτικές αναφορές σε φορείς της Εκκλησίας– αντανακλά φιλοσοφικές ιδέες και κοινωνικές και πολιτικές απόψεις του Διαφωτισμού. Οι επιρροές που δέχτηκε έχουν επισημανθεί από τους κατά καιρούς μελετητές, ενώ ο Παναγιώτης Χρ. Νούτσος συνοψίζει τις κύριες πηγές του: α) αρχαία ελληνική φιλοσοφία και ειδικότερα ο Αριστοτέλης, β) η προβληματική της εθνικής αποκατάστασης της Ιταλίας (από τον Μακιαβέλι ώς τον Αλφιέρι), γ) ο γαλλικός Διαφωτισμός (Μοντεσκιέ, Ρουσώ) και οι πρώτες νεοελληνικές του αφομοιώσεις (Ρήγας, Χριστόδουλος ο εξ Ακαρνανίας) και δ) ο πρώιμος ουτοπικός σοσιαλισμός.

Μέχρι το 1944 οι αναφορές στην «Ελληνική Νομαρχία» ήσαν ελάχιστες. Στην πρώτη, μέχρι τώρα γνωστή, αναφορά, αυτήν του Παπαδόπουλου Βρετού, υπάρχει η ακόλουθη σημείωση: «Ο ανώνυμος ούτος Ελλην είναι ο εξ Ιωαννίνων Σπυρίδων Σπάχος, όστις ετύπωσε το πόνημά του εν Αμστελοδάμω, και όχι εν Ιταλία». Ετσι, προέκυψε, λόγω και της ασάφειας του «εν Ιταλία», και αμφισβήτηση του τόπου έκδοσης. Η κρατούσα σήμερα εικασία είναι ότι η «Ελληνική Νομαρχία» εκδόθηκε στο Λιβόρνο και συγκεκριμένα από την τυπογραφία Tommaso Masi e Compagni. Αλλη εκδοχή είναι ότι τυπώθηκε στην Πίζα. Για τον συγγραφέα της όμως σωρεία εσωτερικών ενδείξεων μας παραπέμπουν σε Ηπειρώτη, αλλά και κάποιες από τις σχετικές αντιρρήσεις ή εναλλακτικές υποθέσεις είναι ευλογοφανείς. Κατά καιρούς προτάθηκαν, μετά τον Σπάχο, οι Ιωάννης Κωλέττης, Χριστόφορος Περραιβός, Δημήτριος Γουζέλης, Διονύσιος Ταγιαπέρας, [;] Φορέστης, Ιωάννης Πασχάλης Δοννάς, Αθανάσιος Ψαλλίδας, Γεώργιος Καλαράς, Μιχαήλ Χρησταρής και τελευταία ο Κοραής.

Η σταδιοδρομία της «Ελληνικής Νομαρχίας», μετά το 1806 άρχισε μετά το 1944. Αφορμή ήταν μία μελέτη που είχε κάνει ο φιλόλογος Κώστας Α. Παπαχρίστος, την οποία παρουσίασε στην Ακαδημία ο Νίκος Α. Βέης την 1η Ιουνίου εκείνης της χρονιάς και ενώ οι Γερμανοί ήσαν, ακόμα, κύριοι του κέντρου των Αθηνών. Οι αναφορές του Παπαχρίστου, διά στόματος Βέη, στο «κήρυγμα φιλελευθερισμού και πατριδολατρείας, κατακουρέλιασμα των τυράννων και εκείνων που τους “προσκυνούν"» ενθουσίασε το ακροατήριο ακαδημαϊκών και μη και κυκλοφόρησε στους πνευματικούς κύκλους της πρωτεύουσας ως ένα ακόμα προμήνυμα ότι η τυραννία των κατακτητών τελειώνει. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι, έπειτα από 140 και πλέον χρόνια, η «Ελληνική Νομαρχία» επανεκδόθηκε, και ενώ εμαίνετο ο Εμφύλιος σε δύο, σχεδόν ταυτόχρονες, εκδόσεις: μία «δεξιά» του Ν. Β. Τωμαδάκη και μία «αριστερή» του Γ. Βαλέτα. Το έναυσμα ήταν η εργασία του Παπαχρίστου, όχι γιατί υποστήριζε ότι συντάκτης ήταν ο Καλαράς, αλλά γιατί επεσήμαινε τον πατριωτικό και αντιτυραννικό της χαρακτήρα, που και οι δύο πλευρές είχαν λόγους να επικαλούνται. Ο ίδιος ο Παπαχρίστος δεν μπόρεσε να εκδώσει τότε την εργασία του, αλλά την εμπλούτισε, με τα εν τω μεταξύ νέα στοιχεία των διαφόρων ερευνητών, και κυκλοφόρησε το 1987 από τις εκδόσεις του «Βιβλιοπωλείου της Εστίας». Εν τω μεταξύ, οι εκδόσεις του κειμένου της «Ελληνικής Νομαρχίας» πλήθαιναν συνεχώς και πληθαίνουν ακόμα και σήμερα.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή