Ο Αντρέι Μακίν έχει το ανάστημα και τα καταγάλανα μάτια ενός Ρώσου, το χαμόγελο και την αβρότητα ενός Γάλλου και μιλάει άπταιστα γαλλικά με μια ελαφριά προφορά στο «ρ». Στη διάρκεια της συνέντευξης δεν διστάζει να αντιστρέψει τους ρόλους για να μου απευθύνει μία ερώτηση: «Πόσες μέρες πιστεύετε ότι διαρκεί η ζωή ενός ανθρώπου; 100 χιλιάδες; Ενα εκατομμύριο; Πέντε εκατομμύρια;».
Είναι, φυσικά, μία ερώτηση-παγίδα. Στην πραγματικότητα, «η ανθρώπινη ζωή διαρκεί 20 με 30 χιλιάδες ημέρες. Είναι πολύ σύντομη κι όταν είμαστε νέοι πιστεύουμε ότι διαρκεί για πάντα». Καθήκον της λογοτεχνίας είναι να μιλήσει ακριβώς για το πεπερασμένο της ζωής, συνεχίζει ο πολυβραβευμένος συγγραφέας, που την περασμένη Τετάρτη βρέθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για να δώσει μία διάλεξη με θέμα «Λογοτεχνία: Η εύθραυστη δύναμη του πνεύματος».
Παλιότερα, πριν από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο, «η λογοτεχνία καταπιανόταν με διάφορα καθημερινά προβλήματα, ήταν κυρίως ανεκδοτικής φύσης. Στις μέρες μας, ωστόσο, μπορούμε να εστιάσουμε στο επίκεντρο της ύπαρξης, να επανέλθουμε σε έναν ουσιαστικό προβληματισμό».
Ορόσημο το 1995
Γεννημένος στη Σιβηρία, ο Αντρέι Μακίν εγκαταστάθηκε στη Γαλλία σε ηλικία 30 ετών, το 1987, έχοντας εξασφαλίσει πολιτικό άσυλο. Αρχικά, ήταν αναγκασμένος να παρουσιάζει τα βιβλία του ως μεταφρασμένα στους Γάλλους εκδότες, οι οποίοι δυσκολεύονταν να δεχθούν ότι ένας Ρώσος μετανάστης μπορούσε να γράφει τόσο καλά στη γλώσσα τους. Ομως χάρη στη Γαλλίδα γιαγιά του, ο συγγραφέας ήταν εξοικειωμένος με τη γλώσσα πολύ πριν φτάσει στο Παρίσι. Κανένας, πάντως, δεν τόλμησε να τον αμφισβητήσει μετά το 1995, όταν το μυθιστόρημά του «Η κληρονομιά» απέσπασε τα βραβεία Γκονκούρ και Μεντισίς. Μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας από τον Μάρτιο, ο Μακίν είναι πλέον ένας από τους αγαπημένους συγγραφείς της νέας του πατρίδας, αν και στα βιβλία του επιστρέφει ξανά και ξανά στη Ρωσία, εστιάζοντας άλλοτε στο βίαιο παρελθόν της και άλλοτε στο παρόν της, που αλλάζει διαρκώς. Είναι ακριβώς αυτή η απόσταση από τη χώρα των παιδικών του χρόνων που του επιτρέπει να βλέπει την ευρύτερη εικόνα, υποστηρίζει.
«Η απόσταση είναι απαραίτητη. Η απόσταση είναι ο χώρος και ορισμένες φορές είναι ο χρόνος. Από μακριά, ο Παρθενώνας είναι πολύ όμορφος» λέει και δείχνει με το χέρι του την Ακρόπολη, που διακρίνεται καθαρά από την ταράτσα του Γαλλικού Ινστιτούτου. «Αν όμως τον είχαμε μπροστά στα μάτια μας, θα βλέπαμε μόνο πέτρες». Το πεπρωμένο του καλλιτέχνη είναι «να ζει έξω από τον κόσμο», συνεχίζει, «για να μπορεί να τον περιγράφει. Ο Προυστ, ο οποίος είχε ζήσει στο Παρίσι, έλεγε “ήρθα σε αυτόν τον κόσμο σαν ξένος και θα φύγω σαν ξένος’’. Χωρίς αυτή την απόσταση, ο καλλιτέχνης θα ζούσε όπως όλοι οι άνθρωποι, θα δούλευε, θα έκανε παιδιά, και θα πέθαινε». Δεν έχουν όμως μόνο οι καλλιτέχνες το αίσθημα ότι δεν ανήκουν πουθενά:
«Ολοι μας είμαστε ξένοι, απλά προσπαθούμε να το ξεχάσουμε. Φοράμε παρωπίδες και ακολουθούμε τον δρόμο που νομίζουμε ότι έχουν χαράξει για μας. Φανταστείτε ότι περπατάτε στον δρόμο και σταματάτε για να κοιτάξετε τον ουρανό, αλλά οι άνθρωποι περνάνε από δίπλα σας και σας σπρώχνουν γιατί δεν συμπεριφέρεστε όπως οι υπόλοιποι. Είναι όμορφο αυτό που κάνετε, αλλά είστε ξένοι γιατί οφείλετε να περπατάτε όπως οι άλλοι, πρέπει να δουλέψετε, να φάτε και να πεθάνετε. Και όσοι σας βλέπουν σας θεωρούν τρελούς, γιατί αντί να περπατάτε και να μιλάτε στο κινητό έχετε σταθεί στη μέση του δρόμου και χαζεύετε τον ουρανό».
Δεν πουλάει στη Ρωσία
Παραδόξως, ο Αντρέι Μακίν δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός στη Ρωσία, όπου έχει κυκλοφορήσει μόνο ένα βιβλίο του και μάλιστα «σε πολύ κακή μετάφραση». Οι Ρώσοι σήμερα «θέλουν το σύγχρονο, το μοντέρνο και ίσως αυτή η απόσταση που διατηρώ στα βιβλία μου δεν τους αρέσει», πιθανολογεί. Εντούτοις, «στη Ρωσία υπάρχουν περίπου ένα εκατομμύριο Γαλλόφωνοι. Αυτοί διαβάζουν τα βιβλία μου και ορισμένες φορές μου στέλνουν τα διδακτορικά τους, τα οποία έχουν πολύ περισσότερες σελίδες από τα βιβλία μου. Είναι ενδιαφέρον, γιατί αυτοί οι καθηγητές μου εξηγούν πώς πρέπει να ερμηνεύσω τα βιβλία μου… και ξέρω ότι κι εγώ ο ίδιος δεν τα καταλαβαίνω πολύ καλά», αστειεύεται.
Ενας ήρωας που θυμίζει τον δημιουργό του
Στην «Ιστορία ενός άγνωστου άνδρα», το τελευταίο βιβλίο του Αντρέι Μακίν που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη, ο πρωταγωνιστής θυμίζει σε πολλά τον δημιουργό του. Με τη διαφορά ότι ο Σούτοφ, ο συγγραφέας που μεγάλωσε στη Ρωσία και τώρα ζει μόνιμα στο Παρίσι, δεν έχει καταφέρει να κάνει το όνομά του γνωστό. Επιστρέφοντας στην Αγία Πετρούπολη δύο δεκαετίες μετά την αναχώρησή του, ανακαλύπτει μία χώρα άγνωστη, που θυμίζει περισσότερο κακέκτυπο της Αμερικής και λιγότερο τη Σοβιετική Ρωσία της νιότης του. Οι ελπίδες του για μία τρυφερή επανασύνδεση με τον νεανικό του έρωτα δεν αργούν να συντριβούν, όμως στο πρόσωπο ενός ηλικιωμένου τραγουδιστή, που επέζησε από την πολιορκία του Λένινγκραντ και ακολούθησε τον Κόκκινο Στρατό ώς το Βερολίνο, ο Σούτοφ ξαναβρίσκει έναν μισοξεχασμένο αλλά γνώριμο κόσμο -τον κόσμο του ιδανικού έρωτα, της «μεγάλης» λογοτεχνίας, των ηρωικών πράξεων- και μαζί τη χαμένη του έμπνευση.
Στα ελληνικά κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του Μακίν «Η ανθρώπινη αγάπη», «Η γυναίκα που περίμενε» (εκδ. Ηλέκτρα), «Η μουσική μιας ζωής», «Η κληρονομιά» (εκδ. Φυτράκης) κ.ά.