ADAM HOCHSCHILD
Spain in our Hearts
εκδ. Mac Millan
O Αλμπέρ Καμύ είχε γράψει ότι η γενιά του «είχε την Ισπανία στη καρδιά της». Αυτή τη φράση χρησιμοποιεί ο συγγραφέας ως τίτλο του βιβλίου, καθώς τον Ιούλιο συμπληρώνονται 80 χρόνια από την έκρηξη του ισπανικού εμφυλίου πολέμου (1936-1939). Ο Ανταμ Χόχσιλντ δεν φιλοδοξεί να γράψει μια περιεκτική ιστορία του πολέμου, όπως ο Αντονι Μπίβορ, αλλά να ανακαλύψει τι ώθησε 2.800 Αμερικανούς εθελοντές, χωρίς στρατιωτική εκπαίδευση, επαρκή εφόδια και σύγχρονο οπλισμό, να διασχίσουν έναν ωκεανό για να προασπίσουν τις αξίες της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, που απειλούνταν από τον εξαπλούμενο φασισμό στην Ευρώπη. Ενταγμένη στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, που πολέμησαν στο πλευρό των Δημοκρατικών εναντίον των Εθνικιστών του Φράνκο, που υποστηρίζονταν από τις δυνάμεις του Χίτλερ και του Μουσολίνι, η «Ταξιαρχία Λίνκολν» απαρτιζόταν από αριστερούς, επιστήμονες και εργάτες, φτωχούς και εύπορους, τα τρία τέταρτα μέλη του κομμουνιστικού κόμματος, οι μισοί Εβραίοι, το ένα τρίτο από την περιοχή της Νέας Υόρκης, 140 γιατροί και νοσηλεύτριες. Περίπου 750 από αυτούς έχασαν τη ζωή τους στην Ισπανία και όσοι γύρισαν στην Αμερική, παρά την καχυποψία που αντιμετώπισαν από το κράτος και την Καθολική Εκκλησία και τη μετέπειτα απογοήτευσή τους με τη Σοβιετική Ενωση, παρέμειναν υπερήφανοι μέχρι το τέλος της ζωής τους ότι στρατεύθηκαν σε μια ευγενή, αν και ανευόδωτη, υπόθεση.
Ο συγγραφέας, καθηγητής στη μεταπτυχιακή Σχολή Δημοσιογραφίας στο Μπέρκλεϊ, ανέτρεξε σε αρχεία στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό, σε βιβλία και άρθρα εφημερίδων, ανέκδοτα ημερολόγια και μαρτυρίες συγγενών των εθελοντών για να ζωντανέψει το κλίμα της εποχής, την ωμότητα των δύο πλευρών, τη διάψευση των ελπίδων, τις κακουχίες, τους έρωτες και τη διεθνή συγκυρία, που επηρέαζε τις τύχες του πολέμου. Στη δική του καρδιά τιμητική θέση κατέχει ο αγνός φοιτητής που σκοτώνεται από τους πρώτους στη μάχη της Μαδρίτης, ο νεαρός που φεύγει κρυφά για την Ισπανία και αγωνιά περισσότερο για την αντίδραση του πατέρα του παρά για τη δική του ζωή, ο οικονομολόγος του Μπέρκλεϊ που εμπνέει τους συντρόφους με τη γενναιότητά του, η νιόπαντρη που επιλέγει την εμπόλεμη Ισπανία για τον μήνα του μέλιτος, η ανιψιά που ψάλλει ένα καντίς για τον θείο που δεν γνώρισε ποτέ.
Εκτός όμως από τους εθελοντές, το βιβλίο ακολουθεί και τα ίχνη των Αμερικανών δημοσιογράφων και λογοτεχνών, που βίωσαν στην Ισπανία το «προανάκρουσμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Ενδεικτικό του δημοσιογραφικού ενδιαφέροντος είναι το γεγονός ότι οι Νew Υork Τimes στη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου δημοσίευσαν πάνω από χίλια πρωτοσέλιδα άρθρα. Ανάμεσα στους πολεμικούς ανταποκριτές, τη λάμψη και γοητεία κλέβουν ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ και η ερωμένη και μετέπειτα σύζυγός του Μάρθα Γκέλχορν, στρατευμένοι στο πλευρό των Δημοκρατικών, όπως και ο Βρετανός Τζορτζ Οργουελ, που τραυματίσθηκε σε μάχες κατά των Εθνικιστών. Τις εμπειρίες τους από τον εμφύλιο θα μεταφέρουν σε ονομαστά βιβλία τους, ο μεν Χέμινγουεϊ στο μυθιστόρημα «Για ποιον χτυπά η καμπάνα» (1940), ο δε Οργουελ στον «Φόρο τιμής στην Καταλωνία» (1938).
Ο πόλεμος των ΝΥΤ
Μέσα όμως στον αιματηρό εμφύλιο, μαίνονται και άλλοι εμφύλιοι, ένας στις τάξεις των Δημοκρατικών με τη βίαιη επικράτηση των σταλινικών και ένας άλλος ακήρυκτος στις στήλες των ΝΥΤ. Ο συγγραφέας περιγράφει πως οι δύο απεσταλμένοι της εφημερίδας διασχίζουν τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ παρατηρητών και συνηγόρων, ο Χέρμπερτ Μάθιους υπέρ των Δημοκρατικών και ο Ουίλιαμ Κάρνεϊ υπέρ των Εθνικιστών, με αποτέλεσμα η αλήθεια να συμπεριλαμβάνεται στα θύματα του εμφυλίου, αφού και οι δύο αυτολογοκρίνονται για να μην προκαλέσουν ζημιά στην «ηρωική» εικόνα που προβάλλουν για την πλευρά που συμπαθούν. Μάλιστα, καθώς η Σοβιετική Ενωση ήταν η μόνη χώρα που προσέφερε σοβαρή στρατιωτική βοήθεια στους Δημοκρατικούς, ο Μάθιους και ο Χέμινγουεϊ πίεζαν χωρίς αποτέλεσμα τον πρόεδρο Ρούσβελτ να άρει το εμπάργκο όπλων που επέβαλε ο νόμος περί ουδετερότητας, ώστε να εξοπλισθούν αποτελεσματικότερα οι Δημοκρατικοί, ενώ η Γκέλχορν εκλιπαρούσε για τον ίδιο σκοπό τη φίλη της Ελινορ, σύζυγο του Ρούσβελτ. Ο Φράνκο όμως διέθετε στην Αμερική την κρίσιμη υποστήριξη της Texaco, που του προμήθευε με πίστωση μεγάλες ποσότητες καυσίμων για τα γερμανικά και ιταλικά βομβαρδιστικά όταν ισοπέδωναν τα προπύργια των Δημοκρατικών, όπως αποτύπωσε δραματικά και ο Πάμπλο Πικάσο στην «Γκερνίκα».
Ο συγγραφέας προβληματίζεται και με τα δύσκολα «αν» της Ιστορίας, ποια θα ήταν η τύχη της Ευρώπης και της Ισπανίας, αν ο φασισμός είχε ηττηθεί στην ιβηρική χερσόνησο. Αυτό όμως που τον ενδιαφέρει κυρίως είναι να αναδείξει την αυτοθυσία εκατοντάδων ρομαντικών Αμερικανών που έσπευσαν στην άκρη της Ευρώπης όταν χτύπησε η καμπάνα για την αναχαίτιση του φασισμού, πολύ πριν η χώρα τους κηρύξει τον πόλεμο κατά των δυνάμεων του κακού τον Δεκέμβριο 1941.
*Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προϊστάμενος του γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον.