Τα παιδικά βιβλία είναι όπως οι λαβύρινθοι. Εύκολα μπαίνει κανείς, αλλά πολύ δύσκολα βρίσκει την έξοδο. Αυτός είναι ο λόγος που τα παιδιά ζητάνε από τους γονείς τους τις ίδιες ιστορίες προτού κοιμηθούν, γιατί έτσι έχουν την ευκαιρία ν’ ακούσουν τις ίδιες λέξεις, που είναι σαν ψηλάφισμα στους υγρούς τοίχους που δεν τους έχει δει το φως. Οι λαβύρινθοι είναι σβησμένοι από φως και τα παιδικά δωμάτια είναι επίσης σκοτεινά. Υπάρχει μόνο ένα μικρό φωτάκι που φωτίζει τις σελίδες και το φωτάκι ονομάζεται μίτος. Ευτυχώς, τον Μινώταυρο δεν προλαβαίνουν να τον δουν, αφού έχουν ήδη αποκοιμηθεί. Τα παιδιά ακούνε το τέλος της ιστορίας τη μέρα που ενηλικιώνονται. Ομως τότε δεν έχει καμία σημασία πια. Και υπάρχουν ωστόσο και εκείνα τα άλλα παιδιά που ζητάνε κι άλλο βιβλίο, κι άλλο, ώσπου στο τέλος κοιμίζουν εκείνα τους γονείς τους. Οταν μεγαλώσουν λιγάκι, ξενυχτούν, διαβάζοντας μόνα τους. Οι μεγάλες καλοκαιρινές νύχτες τούς ανήκουν. Η «Καθημερινή» διαλέγει και προτείνει για το καλοκαίρι παλιά και καινούρια βιβλία – λαβυρίνθους και βιβλία για μικρούς ξενύχτηδες βιβλιοφάγους. Προσοχή: όλα τα καλά παιδικά βιβλία είναι απολύτως κατάλληλα και για ενηλίκους!
ΣΠΥΡΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
Πορτοκαλάδα με ανθρακικό
εκδ. Πατάκης 2016
«Δεν είμαι εδώ για κανέναν!» είπε με λυγμούς. «Αγη; Τι έχεις, παιχταρά μου;». «Θείε Χάρη!» φώναξε ο Αγης και σηκώθηκε από το κρεβάτι. Πλησίασε προς την πόρτα. Δεν έκλαιγε πλέον. Είχε χαρεί». Αγης και Χάρης, ανιψιός και θείος, ελαφρώς κακομαθημένο μοναχοπαίδι υπεραπασχολημένων γονέων και μποέμ υπέρβαρος ροκάς: ενωμένοι στην αγάπη του σουβλακιού, χωρισμένοι από το μυστικό σύνθημα «πορτοκαλάδα με ανθρακικό». Το ντεκόρ του νεόπλουτου μεσσηνιακού χωριού δραματοποιείται σπαρταριστά με τη βοήθεια καλοκαιρινής αστυνομικής περιπέτειας. Και επιτέλους ένας Ελληνας συγγραφέας που ξέρει να γράφει σωστούς διαλόγους, όπως μιλάμε πραγματικά, όχι ξύλινα!
ΜΑΡΙΑ ΤΟΠΑΛΗ
ΟΤΦΡΙΝΤ ΠΡΟΪΣΛΕΡ
Η μικρή μάγισσα
μτφρ.: Γιώργος Κώνστας
εκδ. Κέδρος 2014
«Με τις καινούργιες σκούπες είναι ακριβώς όπως με τα νεαρά άλογα, πρέπει να τα εξημερώσεις πρώτα για να τα καβαλήσεις». Ο βοημικής καταγωγής κλασικός Γερμανός Οτφριντ Πρόισλερ (1923-2013) ανήκει στους μεγαλύτερους μεταπολεμικούς παραμυθάδες. Ριζώνει στον Μεσαίωνα, τον οποίο μπολιάζει και εδώ με το πιπεράτο χιούμορ του μοντέρνου. Η μικρή του μάγισσα (με την απαράμιλλη χαρακτηριστική εικονογράφηση όλων των βιβλίων του Πρόισλερ), παρέα με τον κόρακα Αμπραξά, ασκείται για να γίνει δεκτή στον χορό των μαγισσών, την επόμενη Βαλπουργία Νύχτα. Η μάχη Καλό-εναντίον-Κακού διεξάγεται υπόγεια και αποδίδεται με φαντασία και σπιρτάδα.
ΜΑΡΙΑ ΤΟΠΑΛΗ
OLIVER JEFFERS
Ο δρόμος για το σπίτι
μτφρ.: Φίλιππος Μανδηλαράς
εκδ. Ικαρος 2016
Τα βιβλία του Τζέφερς είναι μαλακά, διαβάζονται γρήγορα και δεν αντιστέκονται πάντα στον αναγνώστη, με αποτέλεσμα τα τέρατα να μην είναι τόσο τρομακτικά, ο φόβος να μην είναι τόσο φοβερός και η φιλία να μοιάζει εφήμερη. Στο πιο ωραίο δισέλιδο της εικονογράφησης, το αγόρι –που έχει ξεβραστεί με το αεροπλάνο του στο φεγγάρι– ανάβει τον φακό του επειδή έχει νυχτώσει. Η φωτεινή δέσμη σχηματίζει έναν μικρό άσπρο κώνο στον μαύρο φόντο της νύχτας, καθησυχάζοντας για λίγο την αγωνία του. Οταν συναντά τον εξωγήινο –που έχει τρακάρει με τον χαλασμένο δίσκο του στην πάνω άκρη της ημισελήνου– καταφέρνει να μοιραστεί τον φόβο του.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΦΡΑΝΤΣΕΣΚΑ ΣΑΝΝΑ
Το ταξίδι
μτφρ.: Μαρία Παπαγιάννη
εκδ. Πατάκη 2016
Η εικόνα που αντιστοιχεί στη φράση «και μια μέρα ο πόλεμος πήρε τον πατέρα μου» δεν θα φύγει ποτέ από το μυαλό μου, για τη φαντασία και την ευγένεια με τις οποίες πραγματεύεται μιαν ακραία εμπειρία βίας και οδύνης. Αν όχι το καλύτερο παιδικό βιβλίο για το προσφυγικό-μεταναστευτικό, σίγουρα πάντως το ωραιότερο, χάρη στο οποίο η 24χρονη Ιταλίδα δημιουργός τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο της Society of Illustrators New York. Το «Ταξίδι» υποστηρίζεται από ολόκληρο πρόγραμμα, στη διάρκεια του οποίου η Σάννα συνομίλησε με πρόσφυγες και συνέλεξε τις εμπειρίες τους.
ΜΑΡΙΑ ΤΟΠΑΛΗ
ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΙΟΝΕΣΚΟ
Μπαμπά, πού είσαι;
Εικονογράφηση: Καταρίνα Μπούσχοφ
μτφρ.: Εφη Μαρκοζάνε
εκδ. Κάστωρ 2007
Τα παραμύθια του Ευγένιου Ιονέσκο ξεκινάνε από έναν τόπο που βρίσκεται χωμένος κάπου στα υπόλοιπα γραπτά του, τα ενήλικα. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο είναι σπουδαία. Οταν διαβάζω την τελευταία από τις τέσσερις ιστορίες που έγραψε για παιδιά («Contes 1, 2, 3, 4», εκδόσεις Gallimard) και κυκλοφόρησε αυτοτελώς στα ελληνικά πριν από χρόνια, θυμάμαι μια φράση του από την «Ελεγεία ενός παράλογου κόσμου» (εκδόσεις Ροές): «Τη νύχτα ζαρώνουμε ο ένας δίπλα στον άλλον». Αναφέρεται στη γυναίκα του. Ολες οι παιδικές του ιστορίες, άλλωστε, είναι μια προέκταση της παραπάνω φράσης, μια ελεγεία στην κλειστή παράλογη ζώνη που είναι η οικογένεια, έτσι όπως ανιχνεύεται από τα μάτια της μικρής Ζοζέτ, το alter ego της κόρης του Μαρί-Φρανς. Από τις εκδόσεις Γνώση κυκλοφορούν επίσης τα δύο πρώτα παραμύθια της σειράς.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
ERIC A. KIMMEL
Η ελληνική μυθολογία
σε παραμύθια για παιδιά
Εικονογράφηση: Pep Montserrat
Απόδοση: Κατερίνα Σέρβη
εκδ. Πατάκης 2014
Η εκδοχή των δώδεκα μύθων που προτείνει ο Κίμελ είναι ολοκάθαρη και έχει τη διαφάνεια του κρυστάλλου. Η γλώσσα είναι απλή και σίγουρη. Ισως δεν είναι τυχαίο που το βιβλίο ξεκινά με τη σταύρωση του Προμηθέα και καταλήγει στις περιπέτειες του Περσέα, αφού η ελληνική μυθολογία είναι για τα παιδιά ένας μικρός ιδιωτικός κινηματογράφος, και ο κινηματογράφος χρειάζεται φως (φωτιά) και ένα βλέμμα που δεν πρέπει να πετρώσει. Ωστόσο, το βλέμμα ωριμάζει ακριβώς τη στιγμή που αγνοεί οποιαδήποτε προειδοποίηση και τρέχει αφύλαχτο προς τους κινδύνους που κρύβονται στο βάθος πεδίου των εικόνων. Τα παιδιά το γνωρίζουν καλά αυτό.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
JOHN GREEN
Οι Κατερίνες
μτφρ.: Χρήστος Καψάλης
εκδ. Α.Α. Λιβάνης
Ενα καλό βιβλίο για εφήβους και νέους είναι απλώς ένα καλό βιβλίο γενικώς. Οταν υπογράφεται από τον «νερντφάιτερ» διαδικτυακό ακτιβιστή Γκριν, θεωρείται εγγύηση. Στο «Οι Κατερίνες» ο σπασίκλας πρωταγωνιστής εγκαταλείπει το σπίτι μετά τη χυλόπιτα που έφαγε από τη 19η Κατερίνα της ζωής του. Μαζί με τον μουσουλμάνο Χασάν, το παιδί-θαύμα αναζητάει παρηγοριά στον αυτοκινητόδρομο. Σε αντίθεση με άλλα βιβλία του Γκριν, η αναζήτηση δεν θα είναι μακρά ούτε πικρή. Η πλοκή γρήγορα θα εμποτιστεί με ικανές ποσότητες τρυφερότητας και χιούμορ. Για καλοκαίρι, απλώς τέλειο.
ΜΑΡΙΑ ΤΟΠΑΛΗ
ΤΖΟΝ ΜΠΟΪΝ
Το αγόρι στην κορυφή του βουνού
μτφρ.: Πετρούλα Γαβριηλίδου
εκδ. Ψυχογιός 2016
Πώς ένας «Πιερό» γίνεται «Πίτερ»; Η αληθοφανής ιστορία του ορφανού Γαλλογερμανού που ανδρώνεται στο ορεινό καταφύγιο του Χίτλερ ακολουθεί τα ίχνη του κοινού ευρωπαϊκού εφιάλτη ήπια, αλλά χωρίς αναλγητικά. Η δύσκολη διπλή ταυτότητα, η ανασφάλεια, η αδυναμία οδηγούν, πριν από την κάθαρση, στον πρόσκαιρο θρίαμβο της βίας και του ολοκληρωτισμού. Ο συγγραφέας του «Αγοριού με τις ριγέ πυτζάμες» δίνει εκ νέου «ρέστα» στην αναμέτρηση της παιδικής ψυχής με το απόλυτο κακό. Μακάρι να διδασκόταν υποχρεωτικά στα σχολεία της Ευρώπης. Κατάλληλο για παιδιά από την Ε΄ Δημοτικού, απολαυστικό για ενήλικες.
ΜΑΡΙΑ ΤΟΠΑΛΗ
ANNA BRETT
Ο γύρος του κόσμου σε 48 λαβύρινθους
Εικονογράφηση: Tom Woolley
Σχεδιασμός: Claire Clewley
μτφρ.: Μαριάννα Χάλαρη
εκδ. Πατάκης 2016
Αυτό το βιβλίο δραστηριοτήτων ίσως να άρεσε στο παιδί-Μπόρχες και ίσως να τον βοηθούσε να γράψει αργότερα την «Κατοικία του Αστερίωνα», τον μύθo του λαβύρινθου, από την οπτική γωνία του Μινώταυρου. Ενα βιβλίο, λοιπόν, με 48 λαβύρινθους σε ισάριθμους τόπους, από το Εθνικό Πάρκο Τσίνγκι ντε Μπεμαράχα στη Μαδαγασκάρη έως το Ανγκορ Βατ της Καμπότζης. Εδώ, το μολύβι είναι ο μίτος και οι λύσεις στο τέλος του βιβλίου είναι η Αριάδνη. Ή, όπως είχε γράψει ο Μπόρχες το 1984 στην Kνωσό, «το ευτυχές μας χρέος είναι να φανταζόμαστε ότι υπάρχει ένας λαβύρινθος και ένας μίτος».
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΞΕΝΙΑ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ
Παραμύθια με την Ξένια
Εικονογράφηση: Φίλιππος Φωτιάδης
εκδ. Μάρτης 2016
Θα μπορούσε να έχει τίτλο: «Ξένα παραμύθια από την Ξένια». Στον «Μύτα», η Ξένια Καλογεροπούλου διασκευάζει μια ιστορία του Βίλχελμ Χάουφ, από τις αρχές του 19ου αι. (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδ. Καλέντη υπό τον τίτλο «Ο νάνος Μυταρόλας»), επιτυγχάνοντας να συμπυκνώσει 40 σελίδες σε μερικές εκατοντάδες λέξεις, αποφεύγοντας ωστόσο τις δίνες, που είναι οι σκληρές παράγραφοι του πρωτότυπου κειμένου. Στην τρίτη ιστορία, «Ο Βαλέριος και ο Μάγος Ζαγκρεμάρ», μια ιστορία για την απόλαυση της μεταμόρφωσης, υπάρχει ένα σημείο κομβικό: ψάχνοντας τον μάγο, ο Βαλέριος και ο πατέρας του ρωτούν έναν γεροφτωχό με μακριές βλεφαρίδες που καλύπτουν τα μάτια του. Ο γέρος δεν βλέπει, δεν μπορεί να τους κατευθύνει. Ο πατέρας κόβει τις βλεφαρίδες και ο άνθρωπος ανοίγει επιτέλους τα μάτια του, και εμείς είμαστε έτοιμοι να διασχίσουμε ολόκληρη την έκταση του βιβλίου.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ