ΖΑΟΥΜΕ ΚΑΜΠΡΕ
Confiteor
μτφρ. Ευρυβιάδης Σοφός,
εκδ. Πόλις
Είναι από τα μεγάλα μυθιστορήματα με θέμα την περιπέτεια της ευρωπαϊκής ηπείρου που επί αιώνες βούτηξε τα χέρια της στο αίμα – με τον θρησκευτικό φανατισμό και τη μισαλλοδοξία ορισμένων ιδεών της, με την ηθική ασυδοσία και τον υλιστικό πυρετό της. Το «Confiteor» –που παραπέμπει στην ομολογία μετάνοιας του καθολικού δόγματος– του Καταλανού Ζάουμε Καμπρέ έρχεται να στοιχηθεί δίπλα σε σύγχρονα έργα όπως το «Omega Minor» του Βέλγου Πάουλ Βερχόφεν (Πόλις), το «2666» (Αγρα) του Χιλιανού Ρομπέρτο Μπολάνιο ή «Το πρόσωπό σου αύριο» (Καστανιώτης) του Ισπανού Χαβιέ Μαρίας. Ερχεται να προστεθεί δίπλα σε έργα μυθοπλασίας που μαζί με τα αυτοβιογραφικά «Μόνος στο Βερολίνο» (Κίχλη) του Χανς Φάλαντα, την «Υπόθεση Τουλάγιεφ» (Scripta) του Βικτόρ Σερζ ή την «Ελπίδα στα χρόνια της απελπισίας» (Μεταίχμιο) της Ναντιέζντα Μάντελσταμ διαγράφουν την αγριότητα του ευρωπαϊκού 20ού αιώνα, αποτελώντας όμως ταυτόχρονα και ύψιστα επιτεύγματα του γεννημένου στην ίδια αυτή ήπειρο μυθιστορηματικού είδους – δείχνοντας πως οι άνθρωποι που την κατοικούν είναι ικανοί για το χειρότερο και το καλύτερο.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’50, ο δωδεκάχρονος Αντριά θα βρεθεί ασφυκτικά συμπιεσμένος ανάμεσα στις φιλοδοξίες ενός διεστραμμένα αυταρχικού πατέρα που θέλει τον γιο του ουμανιστή λόγιο και μιας ακατανόητα άπονης μάνας που τον προορίζει για βιρτουόζο μουσικό. Κι έτσι προικισμένος και υπέρ το δέον υπάκουος, ο μικρός ζει φυλακισμένος μες στις επιθυμίες των γονιών σε ένα σπιτικό γεμάτο κρυμμένα μυστικά, ένοχη σιωπή και ανέκφραστη βουβή απελπισία. Κατάρα μοιάζει να στοιχειώνει την οικογένεια, καθώς αδιαμφισβήτητα αγαθά όπως ο νους και η καλλιτεχνική δωρεά διαστρέφονται και, από εργαλεία αυτογνωσίας και απόλαυσης, μετατρέπονται σε τεφρή σώρευση επιτυχιών ή ακόμα χειρότερα σε μέσα σαδιστικών μαρτυρίων. Καθώς ωστόσο ο αεικίνητος ήρωας παλεύει μεγαλώνοντας να ξεδιαλύνει τα μυστήρια που σκιάζουν την εστία του αλλά και τα πολύτιμα συλλεκτικά αντικείμενα που είναι παραχωμένα σε οικογενειακές κρύπτες, αρχίζει σιγά σιγά να αποκωδικοποιεί, ο ίδιος ή το συγγραφικό alter ego του, μακραίωνα αινίγματα που αφορούν όχι πια τον οικογενειακό μικρόκοσμο ή ακόμα τη γενέτειρα στην Ισπανία του Φράνκο, αλλά και μακρινές εθνότητες και γεωγραφικές περιοχές (Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία) και σε μεγάλο βάθος χρόνου (14ος, 15ος αιώνας).
Μέσα από αυτό το εξομολογητικό κείμενο διαγράφεται έτσι η συνθήκη του κακού που αποδεικνύεται αναπόδραστο ριζικό – μοίρα ανεξαρτήτως εποχής, διότι σε κάθε κύκλο της η Ιστορία εμφανίζεται ως ένας σφιχτοπλεγμένος βρόχος που πνίγει τους ανθρώπους. Διαγράφονται όμως και δυνατότητες αναλαμπών, παρεκκλίσεων και στιγμιαίων διαφυγών που τις προσφέρει ο έρωτας, η τέχνη και η δωρεά της άφεσης και η στάση της συγγνώμης. Τη μόνη οριστική διαφυγή πάντως την προσφέρει η εκμηδένιση του νου και η λήθη του θανάτου.
Υπάρχει κατά τη γνώμη μου ένα στοιχείο τραγικού που αφορά το ίδιο το μυθιστόρημα «Confiteor» – παρά τις πολλαπλές μεταφράσεις, τις υψηλές πωλήσεις, τις βραβεύσεις και τους επαίνους της κριτικής. Μια από τις θεματικές που επίμονα επανέρχεται είναι η διάκριση ανάμεσα στη θεϊκή πνοή που χαρακτηρίζει τα μεγάλα καλλιτεχνικά επιτεύγματα και στην απουσία της σε έργα υψηλής μεν συνθετικής επάρκειας, προϊόντα ωστόσο όχι δαιμονικού πνεύματος αλλά ισχυρής θέλησης και συνεπούς μελέτης. Διότι παρά την άψογη αρμολόγησή τους, από τα έργα αυτά λείπει η ψυχή. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να ισχύει και για το «Confiteor».
Αδύνατον να προσάψουμε ελάττωμα σε μια τόσο άρτια σύνθεση – εκτός ίσως από το πρόβλημα που ωσάν σαράκι είναι δυνατόν να κατατρώει και τον ίδιο τον δημιουργό του: Διαθέτει το μεγάλο αυτό έργο ψυχή ή όχι;