ROLAND BARTHES
Το μπλε είναι φέτος
στη μόδα… Κείμενα για
την ένδυση και τη μόδα
μτφρ.: Βασίλης Πατσογιάννης
εκδ. Πλέθρον
«Εν αρχή ην» ο Γκέοργκ Ζίμελ (1858-1918) με το δοκίμιο «Περί ψυχολογίας της μόδας». Λίγα χρόνια μετά, ο Βέρνερ Ζόμπαρτ (1863-1941), με το κλασικό έργο «Χλιδή και καπιταλισμός» (1912), θα αναδείξει σε οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο τα διαρκώς μεταβαλλόμενα ερωτικά ήθη και τον τρόπο που συμβάλλουν μέσω του εμπορίου, της βιομηχανίας και της εξέλιξης των μητροπόλεων στη συσσώρευση πλούτου, κυρίως δε στην προβολή του με νέους, διαρκώς εναλλασσόμενους ενδυματολογικούς κώδικες. Τέλος, δεκαετίες μετά τον αφορισμό του Οσκαρ Ουάιλντ για τη μόδα, που τη θεωρούσε «τόσο αφόρητα απαίσια, ώστε πρέπει να αλλάζει κάθε έξι μήνες», είναι η σειρά του Ρολάν Μπαρτ (1915-1980) να «σημειολογήσει» τη μόδα ως ένα γλωσσικό «οικοσύστημα» που κωδικοποιεί, μέσα από αμφισημίες, συγκυρίες και δομές, κοινωνική ένταξη και ατομικές συμπεριφορές σε ένα διαρκώς εναλλασσόμενο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Τα κείμενα του «μετρ της σημειολογίας» (και όχι μόνο) που περιλαμβάνονται στην επιλεκτική ελληνική έκδοση (σε εξαιρετική απόδοση) αποκωδικοποιούν το ενδυματολογικό σύστημα, κυρίως μυθοποιούν εκ νέου και ταυτόχρονα απομυθοποιούν ένα σύμπαν στο οποίο μπορούν να συγκατοικούν αρμονικά οι δημιουργοί της υψηλής ραπτικής (Σανέλ, Κουρέζ) με τους χίπις. Η πρόθεση του Μπαρτ να διεισδύσει στον «κόσμο της μόδας» εκδηλώνεται λίγο μετά τις «Μυθολογίες». Αν και τα τρία πρώτα κείμενα (Ιστορία και κοινωνιολογία του ενδύματος, Γλώσσα και ένδυμα, Για μία κοινωνιολογία του ενδύματος) θεμελιώνουν προγραμματικά την μπαρτική διερεύνηση, καθώς εντάσσει τη μόδα σ’ ένα ευρύτερο «σύστημα σημείων» που συγγενεύει με την πολιτισμική κριτική των «Μυθολογιών», θέτοντας τις βάσεις για μία ευρύτερη θεωρητική ανάλυση και ερμηνεία των τριών βασικών παραγόντων της (προστασία, αιδώς, καλλωπισμός), τα κείμενα-κλειδιά που ξεχωρίζουν είναι άλλα: «Δανδισμός και μόδα», «Η κόντρα Σανέλ-Κουρέζ», «Για το “Σύστημα της Μόδας”» (συνέντευξη στη Monde, 19/4/1967) και «Περίπτωση πολιτισμικής κριτικής» (μία οξυδερκής πολεμική στον χιπισμό).
Ειδικά στο πρώτο, ο Μπαρτ «βγαίνει από τη σκιά του», δηλαδή υπερβαίνει το ίδιο του το «σύστημα» και συν-ομιλεί με τη μόδα, με ό,τι ουσιαστικά θεωρείται στον ευρύτερο χώρο των πολιτισμικών σπουδών «Αλμα του Τίγρη» (Tigersprung), έναν ορισμό που τον οφείλουμε στον Βάλτερ Μπένγιαμιν («Η μόδα είναι το άλμα του τίγρη στο παρελθόν»). Στον δανδισμό, ως τομή στην ιστορία της μόδας, που αισθητικοποιεί τη λεπτομέρεια και είναι «κάτι περισσότερο από μία απλή ενδυματολογική συμπεριφορά», όπως ευφυώς διακρίνει ο Μπαρτ, συνενώνεται η ηθική και η τεχνική.
Εφήμερη και μεταβατική, φετιχιστική και ναρκισσιστική, χειραφετημένη και χειραγωγημένη, κλασική και μοντέρνα, αφηρημένη και ταυτόχρονα υλική (Κουρέζ), συμβατική και ανατρεπτική, ντεμοντέ και σικ: η μόδα φανερώνει πολυπρισματικά το ψυχεδελικό πορτρέτο μιας κοινωνίας που μοιάζει με έναν διαρκώς μεταμφιεζόμενο Ντόριαν Γκρέι, με συμπρωταγωνιστές τον «Μπο Μπρούμελ», το «ταγιέρ Σανέλ», την Τουίγκι, αλλά και την «Μπαρμπαρέλα», και βέβαια με τον Μπαρτ ξεναγό της.