Αργά ή γρήγορα, κάθε νέος γονιός βρίσκεται αντιμέτωπος με «μεγάλα» αναπάντητα ερωτήματα: Είναι επικίνδυνα τα εμβόλια; Πόσο είναι καλύτερο να διαρκεί ο θηλασμός; Από ποιες στερεές τροφές να ξεκινήσω; Αν αφήσω το μωρό μου να κλαίει, θα μάθει να κοιμάται μόνο του; Ακόμα πιο πιεστική είναι η ανάγκη να κατανοήσουμε τι συμβαίνει μέσα σε αυτά τα μικροσκοπικά κεφαλάκια. Πότε αρχίζουν στ’ αλήθεια να μας αναγνωρίζουν; Πότε συνειδητοποιούν ότι συνεχίζουμε να υπάρχουμε ακόμα και όταν βγαίνουμε από το οπτικό τους πεδίο; Πότε αποκτούν μνήμη και αίσθηση του εαυτού τους; Γιατί κάποιες μέρες γκρινιάζουν ασταμάτητα; Πώς αναπτύσσεται η ικανότητα της ομιλίας;
Οι παιδίατροι έχουν τις βασικές απαντήσεις, ελάχιστοι όμως είναι διαθέσιμοι για μακροσκελείς συζητήσεις ή πρόθυμοι να εξηγήσουν γιατί ακολουθούν τις διδαχές μιας συγκεκριμένης σχολής και όχι κάποιας άλλης. Ορισμένοι αρνούνται να αναγνωρίσουν ότι δεν κατέχουν πάντα τις απόλυτα αντικειμενικές και διαχρονικές αλήθειες, αφού ακόμα και οι επίσημες οδηγίες φορέων όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επικαιροποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα. «Ολοι αντιστεκόμαστε στις αλλαγές και στην αμφισβήτηση των πεποιθήσεών μας. Είναι η ανθρώπινη φύση. Στην περίπτωση των παιδιάτρων, είναι αναγκασμένοι να αναθεωρούν διαρκώς τις συστάσεις τους (που μπορεί να τους εξυπηρετούσαν μια χαρά για ολόκληρες δεκαετίες), καθώς νέα ευρήματα έρχονται στο φως», αναφέρει η δρ Alice Callahan, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Ορεγκον, μπλόγκερ και συγγραφέας του βιβλίου «The Science of Mom: Α Research Based Guide to Your Baby’s First Year» (Johns Hopkins University Press).
Αναπόφευκτα, οι προβληματισμένοι και ενίοτε εξαντλημένοι από την αϋπνία γονείς καταφεύγουν στις συμβουλές φίλων και συγγενών, αφιερώνουν ατελείωτες ώρες σερφάροντας στο Ιντερνετ, όπου πασχίζουν να φιλτράρουν την πληροφορία από την παραπληροφόρηση, ή επισκέπτονται το κοντινότερο βιβλιοπωλείο. Ακόμα κι εκεί όμως, οι επιλογές τους είναι περιορισμένες: δυστυχώς, μόνο οι πολύ «βασικοί» τίτλοι της έγκριτης διεθνούς βιβλιογραφίας (π.χ. ο οδηγός της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής) μεταφράζονται στα ελληνικά. Κατά τ’ άλλα, οι επίδοξοι αναγνώστες καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα σε πρακτικούς οδηγούς με υποτυπώδες θεωρητικό υπόβαθρο, έργα παιδοψυχολογίας που απευθύνονται σε ένα πολύ ειδικό κοινό και μια ποικιλία από βιβλία «για μαμάδες» (ή, σπανιότερα, «μπαμπάδες») με ροζ εξώφυλλα και κλισέ τίτλους. Πιο επικίνδυνες είναι οι θεωρίες συνωμοσιολόγων, που πωλούνται συσκευασμένες ως επιστημονικές πραγματείες. Για παράδειγμα, μια αναζήτηση με τη θεματική «εμβόλια» στα ηλεκτρονικά καταστήματα μεγάλων βιβλιοπωλείων εμφανίζει τίτλους όπως «Η συνωμοσία των εμβολίων» και «Τι δε σας λένε οι γιατροί», ενώ σπανίζουν τα βιβλία με πραγματικά τεκμηριωμένο (και προφανώς πιο βαρετό) περιεχόμενο.
Αντίστοιχα, η ερευνητική βιβλιογραφία δεν είναι από μόνη της κατατοπιστική, μολονότι τα αποτελέσματα χιλιάδων ερευνών είναι πλέον ελεύθερα προσβάσιμες στο Ιντερνετ: «Αν δεν έχεις επιστημονικό υπόβαθρο, είναι πραγματικά δύσκολο να βρεις απαντήσεις διαβάζοντας έρευνες», υπογραμμίζει η Alice Callahan, η οποία εργαζόταν ως ερευνήτρια στον τομέα της διατροφολογίας πριν οι προσωπικές της εμπειρίες ως μητέρας διευρύνουν το πεδίο των ενδιαφερόντων της. «Πρέπει να είσαι ασκημένος στο να κατανοείς διαφορετικού είδους έρευνες, να ξέρεις στατιστική και να έχεις γνώση του υπό συζήτηση αντικειμένου. Είναι εξίσου σημαντικό να έχεις ανοιχτό μυαλό και να είσαι πραγματικά περίεργος. Να είσαι βέβαιος πως δεν στρέφεσαι στην επιστήμη μόνο και μόνο για να επιβεβαιώσεις τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις σου, αλλά για να έρθεις πιο κοντά στην αλήθεια».
Η λύση, για τους περισσότερους γονείς, έγκειται στους παρόχους εκλαϊκευμένης επιστημονικής πληροφορίας: «Ζητήστε συμβουλές από ανθρώπους με προχωρημένη εκπαίδευση στον τομέα τους. Αναζητήστε πληροφορίες στο Διαδίκτυο από αξιόπιστες πηγές, όπως παιδιατρικά νοσοκομεία και ιατρικούς οργανισμούς», είναι η συμβουλή της δρος Callahan. Το ευτύχημα είναι πως, παρά τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε κάθε «κλικ», το Ιντερνετ είναι ένας παράδεισος για τους χρήστες που διψούν για γνώση και έχουν αρκετή υπομονή ώστε να συνεχίσουν την αναζήτηση μέχρι να βρουν μια «πηγή» που να τους εμπνέει εμπιστοσύνη. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, η Mayo Clinic, η UNICEF και άλλοι μεγάλοι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί συνιστούν μια καλή αφετηρία για διαδικτυακές εξορμήσεις. «Tα καλά νέα είναι πως η επιστημονική γνώση είναι διαθέσιμη σε όλους μας αν γνωρίζουμε πώς να την αναζητήσουμε και να την ερμηνεύσουμε. Εχω την αίσθηση ότι σταδιακά όλο και περισσότεροι γονείς συνειδητοποιούν πως η επιστήμη είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για να απομονώσουμε την έγκυρη πληροφορία», τονίζει η Αlice Callahan.
Οσοι γονείς δεν αρκούνται στις πρακτικές συμβουλές και επιθυμούν να διεισδύσουν βαθύτερα στα «μυστικά» της βρεφικής ηλικίας αποκτώντας μια σχετική εξοικείωση με στοιχειώδεις έννοιες της αναπτυξιακής ψυχολογίας, πιθανότατα θα βρουν χρήσιμα τα βιβλία που, παρότι απευθύνονται στο ευρύ κοινό, είναι γραμμένα από αναγνωρισμένους παιδιάτρους, ψυχολόγους και ερευνητές (ή απλώς από πεπειραμένους γονείς, που όμως δεν αυτοσυστήνονται ως αυθεντίες). Η αγγλόφωνη βιβλιογραφία είναι, προφανώς, πιο πλούσια από την ελληνική, σίγουρα όμως το μόνο κίνητρο που χρειάζονται οι Ελληνες εκδότες για να προβούν σε περισσότερες μεταφράσεις είναι να αντιληφθούν πως υπάρχει το κατάλληλο κοινό.
Ενα κεφάλαιο του «The Science of Mom», εστιάζει αποκλειστικά στα εμβόλια. Εκτίμηση της συγγραφέως είναι πως ο σημαντικότερος παράγων που συντείνει στην εξάπλωση της καμπάνιας κατά του εμβολιασμού είναι ακριβώς η εκπληκτική επιτυχία των εμβολίων. «Πριν από δύο γενιές, οι παππούδες μας γνώριζαν πολύ καλά πόσο σοβαρές ασθένειες ήταν η ιλαρά, η ερυθρά και η πολιομυελίτιδα. Αντιλαμβάνονταν τους κινδύνους αυτών των ασθενειών, γιατί το να βλέπεις το παιδί σου να υποφέρει από αυτές ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της εμπειρίας ενός γονιού», υποστηρίζει. «Σήμερα, είμαστε τυχεροί γιατί μπορούμε να τα αποφύγουμε όλα αυτά με μερικές ενέσεις. Δεν βλέπουμε πια τις ασθένειες, οπότε δεν τις φοβόμαστε. Αντίθετα, διαβάζουμε ιστορίες στο Ιντερνετ για τις αντιδράσεις στα εμβόλια, που μπορεί να είναι ή να μην είναι αληθείς, και κινδυνεύουμε να αφομοιώσουμε τον φόβο. Είναι κατανοητό, αλλά δεν βασίζεται σε δεδομένα. Εχουμε αδιάσειστες αποδείξεις ότι τα οφέλη των εμβολίων είναι σαφώς περισσότερα από τους κινδύνους τους».
Εξι προτάσεις για την αρχή
«Ο κόσμος μου! Το παιδί από τη γέννηση ώς τα 3 έτη» του Charles Fernyhough (εκδ. Παρισιάνου)
Ο Βρετανός καθηγητής Αναπτυξιακής Ψυχολογίας και συγγραφέας Charles Fernyhough παρατηρεί γεμάτος θαυμασμό τη νεογέννητη κόρη του να μετατρέπεται σταδιακά σε κανονικό «άνθρωπο» με επιθυμίες, σκέψεις και αντίληψη του εαυτού της.
«How babies talk» των Roberta Michnick Golinkoff και Kathy Hirsh-Pasek (εκδ. Penguin Books)
Επικεφαλής των Εργαστηρίων Βρεφικής Γλώσσας στα Πανεπιστήμια του Delaware και της Pennsylvania αντίστοιχα, οι συγγραφείς διερευνούν την ανάπτυξη της ομιλίας στα μωρά από την εμβρυϊκή ηλικία έως τα 3 έτη.
«Τhe philosophical baby» της Alison Gopnik (εκδ. Farrar, Straus and Giroux)
H Alison Gopnik, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Berkeley, συνοψίζει τα αποτελέσματα των πιο πρόσφατων ερευνών που επιχειρούν να κατανοήσουν τι συμβαίνει μέσα στο μυαλό ενός μωρού.
«The psychology of babies» της Lynne Murray (εκδ. Constable & Robinson)
Πλούσιο φωτογραφικό υλικό και εύληπτα κείμενα συνθέτουν μια ιδανική εισαγωγή στην αναπτυξιακή ψυχολογία με την υπογραφή της Lynne Murray από το Πανεπιστήμιο του Reading.
«The Wonder Weeks» των Hetty van de Rijt και Frans Plooij (εκδ. Kiddy World Publishing)
Βασισμένοι στα ευρήματα της πολυετούς έρευνάς τους, οι ανθρωπολόγοι και ψυχολόγοι Hetty van de Rijt και Frans Plooij κατέληξαν στο συμπέρασμα πως οι πρώτοι 20 μήνες της ανθρώπινης ζωής χαρακτηρίζονται από συγκεκριμένα «άλματα» ανάπτυξης.
«Bedtiming: The Parent’s Guide to Getting Your Child to Sleep at Just the Right Age» των Marc D. Lewis και Isabela Granic (εκδ. The Experiment)
Ολες οι μέθοδοι «εκμάθησης» ύπνου είναι εξίσου αποτελεσματικές, υποστηρίζουν ο νευροεπιστήμονας Marc Lewis και η σύζυγός του και καθηγήτρια Αναπτυξιακής Ψυχοπαθολογίας Isabela Granic, αρκεί να εφαρμοστούν την κατάλληλη στιγμή.