Ο Kερκυραίος Νάσος Δετζώρτζης (1911-2003) υπήρξε ιδιαίτερη πνευματική προσωπικότητα, που άφησε στα ελληνικά γράμματα ένα στίγμα διακριτικό όσο και πολύ χαρακτηριστικό. Η Τράπεζα της Ελλάδος, από την οποία εξασφάλιζε τον βιοπορισμό του, τιμά το έργο του σε μια εκδήλωση στις 19 Δεκεμβρίου, φέρνοντας στην επικαιρότητα μια μορφή που αξίζει να κρατούμε στη μνήμη μας.
Ο τόμος «Συνεντεύξεις και έρευνες», μέρος της σειράς με τον εύγλωττο τίτλο «Απαντα τα ελάχιστα ευρισκόμενα», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη τη δεκαετία του 1990, συγκεντρώνοντας για πρώτη φορά τα γραπτά του Δετζώρτζη, αναδεικνύει ανάγλυφη τη φυσιογνωμία ενός «ευπατρίδη» και βαθιά καλλιεργημένου λογίου, όπως και τον ευρύτερο πνευματικό χώρο μέσα στον οποίο κινήθηκε και με τον οποίο διαλέχθηκε. Μέσα εκεί ξεχωρίζει μια μικρή «Ερευνα» που είχε κάνει ο ίδιος, για τη «Νέα Εστία» το 1936, σχετικά με τις «ερασιτεχνικές ασχολίες των λογίων μας». Ο εικοσιπεντάχρονος Δετζώρτζης, βοηθός σύνταξης τότε του περιοδικού, επισκέπτεται τον Παλαμά, τον Ξενόπουλο, τον Σικελιανό, τον Λαπαθιώτη, τον Θεοτοκά, και άλλους πολλούς για να μάθει τι αγαπούν να κάνουν στις ώρες της σχόλης τους. Κάποιοι, σαν τον Παλαμά, απλώς δεν έχουν ώρες σχόλης, αφιερωμένοι όπως είναι εξ ολοκλήρου στην «Τέχνη τους». Αλλοι, σαν τον Λαπαθιώτη, φαίνεται πως άλλο δεν έχουν παρά ώρες σχόλης, εραστές πραγματικά της τέχνης σε όλες της τις μορφές, χωρίς να επενδύουν σ’ αυτήν τις προσδοκίες ενός «έργου». Παρά το «ψυχογραφικό» ενδιαφέρον της έρευνας που επικαλείται ο Δετζώρτζης στον πρόλογο, η έμπνευσή της δεν πρέπει να ήταν άσχετη με την ιδιοσυγκρασία ενός ανθρώπου που αποδείχθηκε πως ανήκε στον δεύτερο τύπο λογίου.
Το πρωτότυπο λογοτεχνικό του έργο είναι σχετικά μικρό, μόλις τέσσερα διηγήματα (το τελευταίο γράφεται το 1941) και εικοσιπέντε ποιήματα, γραμμένα σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, που καλύπτουν ένα φάσμα αισθητικής από τον Παλαμά ώς τη μοντέρνα ποίηση. Αξίζει να θυμηθεί κανείς λίγους στίχους από την «Ιώ της απουσίας!», ποίημα της ώριμης ηλικίας του: «Μου λείπει η έγνια μου για σε/ μου λείπει η ευτυχία της,/ μου λείπει το ανθηρότατο/ –το φθινοπωρινό, χειμέριο μάλλον, φευ– γλυκύτατό μου έαρ».
Τον άνθρωπο του πάθους που φανερώνει η ποίησή του, ο Δετζώρτζης τον έθεσε επίσης στην υπηρεσία της εκδοτικής φροντίδας (διάλεξε τίτλους και επιμελήθηκε εξαιρετικά τις εκδόσεις των Φίλων του Βιβλίου, φρόντισε το «Μελέται και Αρθρα» του δασκάλου του Ι. Συκουτρή, ανέλαβε το περίφημο περιοδικό «Κύκλος της Τράπεζας της Ελλάδος»), αλλά κυρίως της μετάφρασης. Με ακριβολογία, πλαστικότητα και επινοητικότητα, μετέφρασε Ρομέν Ρολάν, Μορουά, τον νεαρό Προυστ που βρίσκουμε στο «Τέλος της ζήλειας», την περίφημη «Ευρωπαϊκή θητεία» του Ρομέν Γκαρί, που έκανε πάταγο μεταπολεμικά και πέντε θεατρικά του Μπέκετ σε παλλόμενα ελληνικά, που δίνουν με ασυνήθιστη αμεσότητα τον υπαρξιακό σπαραγμό του Ιρλανδού. Ολες οι πλευρές της πνευματικής εργασίας του, αλλά και οι γεμάτες αγάπη και θαυμασμό μαρτυρίες όσων των γνώρισαν, δείχνουν έναν λόγιο μεγάλης καλλιέργειας και σπάνιας σεμνότητας και ακεραιότητας. Εναν εραστή της γλώσσας και της τέχνης, που συνδύαζε την ακριβολογία του μεταφραστή και τη λεπτολογία του επιμελητή με την ευαισθησία και την ελευθερία του καλλιτέχνη. Και έναν εξαιρετικό άνθρωπο.
Οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες μπορούν να ανατρέξουν και στο πρόσφατο αφιέρωμα της «Νέας Εστίας» (τχ. 1863) στον Ν. Δετζώρτζη (επιμέλεια: Αντιγόνη Βλαβιανού).
Στην εκδήλωση για τον Νάσο Δετζώρτζη θα μιλήσουν οι Κική Δημουλά, Αντιγόνη Βλαβιανού και Τάκης Θεοδωρόπουλος. Συντονιστής θα είναι ο Νίκος Καραπιδάκης. Στο κεντρικό κατάστημα της Τράπεζας της Ελλάδος, στις 19/12, στις 6 μ.μ. (είσοδος: Εδ. Λω και Σταδίου).
*Επίκουρη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.