Δεν θα πάψει να μας προβληματίζει η ηθική υπόσταση μιας φωτογραφικής πράξης που αποτυπώνει τη φρίκη: αφυπνίζει τον δέκτη ή τον γαργαλάει; Στέλνει ένα μήνυμα «κατά της βίας» ή διαιωνίζει την ντροπή; Καμία φωτογραφία, όμως, δεν αναπαριστά παθητικά αυτό που αδράχνει ο φακός. Υπάρχει πάντοτε η προσωπική ματιά του φωτογράφου.
Λίγοι συγγραφείς ασχολήθηκαν διεισδυτικά με αυτό το ζήτημα όσο η Σούζαν Σόνταγκ, στο «Περί φωτογραφίας» και κυρίως στην άτυπη συνέχειά του, το «Παρατηρώντας τον πόνο των άλλων». Ειδικά στο τελευταίο, με αφορμή οπτικό υλικό από τη σοκαριστική ζωγραφική του Γκόγια με θέμα τις θηριωδίες των Γάλλων του Ναπολέοντα στην Ισπανία, δίνοντας όμως έμφαση στη γενοκτονία της Ρουάντα, στον πόλεμο στη Βοσνία, στην Παλαιστίνη, στην 11η Σεπτεμβρίου, η Σόνταγκ μίλησε σε βάθος για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε, ειδικά στον δυτικό κόσμο, στη δύση του εικοστού αιώνα, την έννοια της οδύνης. Εχω ξαναγράψει πώς καυτηρίασε τις μεταμοντέρνες σοφιστείες ενός Μποντριγιάρ, ο οποίος είχε εκφράσει την άποψη ότι ο πόλεμος στον Κόλπο το 1991, έτσι όπως μεταδόθηκε από την τηλεόραση, είναι τελικά ένας φανταστικός, ανύπαρκτος πόλεμος, μια «εικονική πραγματικότητα», σαν βίντεο κλιπ του CNN. «Αβασάνιστο εκλεκτισμό» της δυτικής σκέψης, χαρακτήρισε αυτή την προσέγγιση η Σόνταγκ, διότι «για ένα παιδί που ζει στο Ιράκ ο πόλεμος είναι πέρα για πέρα πραγματικός». Για τη Σόνταγκ, η κάμερα καθιστά τον δέκτη, ένα είδος τουρίστα στις ζωές των άλλων και, κατά προέκταση, στη δική σου.
Πλέον, στην εποχή των smartphones, του facebook και του instagram, παρά τα διάφορα ειδυλλιακά που εμφανίζονται (τα earthporn, foodporn κτλ.), το πιο εύκολο είναι να καταγράψεις με το κινητό σου μια βάρβαρη πράξη και να την ανεβάσεις στο Διαδίκτυο για να τη δούμε όλοι. Συχνά, αυτό γίνεται στο όνομα της αφύπνισης συνειδήσεων: κακοποιήσεις ζώων και αστέγων, αυτοκινητικά δυστυχήματα «ποστάρονται» εν είδει ακτιβισμού (όχι μόνο με φωτογραφία αλλά και βίντεο). Το όλο αποτέλεσμα έχει κάτι πορνογραφικό: είτε απωθεί είτε διεγείρει, είναι μια στατική εικόνα που απλώς αναπαράγει παθητικά όχι τη λαγνεία μα τον πόνο και τη βία.
Εχει γραφεί πως η πορνογραφία έχει κάτι υπόγεια νεκροφιλικό: παθιάζεσαι με την εικόνα ενός ανθρώπου αλλά όχι με τον ίδιο τον άνθρωπο. Οπως το ολόγραμμα μιας νεκρής γυναίκας που ερωτεύεται ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής του έξοχου μυθιστορήματος «Η εφεύρεση του Μορέλ» του στενού φίλου του Μπόρχες, Αντόλφο Μπιόι Καζάρες.
Κι ωστόσο, μια φωτογραφία, μια εικόνα, δεν θα πάψει να αιχμαλωτίζει το βλέμμα μας. Υποθέτω όμως ότι οι φωτογραφίες που υπερβαίνουν το θέμα τους είναι αυτές που το υπαινίσσονται και με έναν τρόπο εγκιβωτίζουν μέσα τους μιαν αφήγηση. Δεν είναι στατικές, αλλά κρύβουν μια διαρκή, αέναη κίνηση. Είναι ζωή, με άλλα λόγια.