ΤΑΚΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ
Στο λυκόφως του λαϊκισμού
εκδ. Αντ. Σάκκουλα, σελ. 104
Οι πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων έχουν επαναφέρει διεθνώς στο προσκήνιο, με πρωτόγνωρη ένταση, το παλιό πολιτικό φαινόμενο του λαϊκισμού. Οι αυτοαποκαλούμενοι «ηγέτες» που λαϊκίζουν στον υπερθετικό βαθμό πληθαίνουν διεθνώς. Ο λαϊκίστικος λόγος τους μοιράζεται τα ίδια χαρακτηριστικά: διέγερση του συναισθήματος και προσπάθεια αδρανοποίησης της λογικής των πολιτών, δημιουργία ακραίας πόλωσης που οδηγεί σε διχασμό της κοινωνίας, συστηματική καλλιέργεια ψευδοδιλημμάτων, διακήρυξη προγραμμάτων μη πραγματοποιήσιμων. Ο λαϊκίστικος αυτός λόγος αποσκοπεί αποκλειστικά στη με κάθε θυσία κατάληψη της εξουσίας. Τα αποτελέσματα αυτού του σύγχρονου ρεύματος του λαϊκισμού, που λαμβάνει πλέον διαστάσεις ορμητικού χειμάρρου, είναι λίγο πολύ γνωστά. Οι πολίτες όλο και συχνότερα πείθονται και στηρίζουν τους «αυτόκλητους σωτήρες». Οταν οι τελευταίοι, όμως, καλούνται να ασκήσουν εξουσία, αποδεικνύονται πολύ μικρότεροι των περιστάσεων. Ο λαϊκίστικος λόγος τους καταρρέει με κρότο υπό το βάρος των αδυσώπητων προβλημάτων και των τεράστιων ευθυνών. Η κοινωνία καλείται στη συνέχεια να πληρώσει το μεγάλο κόστος της λαϊκίστικης συμπεριφοράς τους ενώ αποσυντίθεται.
Το έργο αυτό βλέπουμε, δυστυχώς, στην Ελλάδα τα τελευταία δύο χρόνια. Το βλέπουμε, όμως, και σε πλήθος άλλων κρατών. Αλλού με αποτελέσματα συντελεσμένα, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο με την απόφαση του Brexit και με τη μέχρι σήμερα διαχείρισή του ή και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής με τα πρώτα δείγματα γραφής της νέας ηγεσίας τους. Αλλού πάλι το βλέπουμε σε εξέλιξη, όπως στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ολλανδία, την Αυστρία.
Επανέρχεται επομένως στο προσκήνιο, πιο επίκαιρη από ποτέ, μια συζήτηση που έγινε πολλές φορές διαχρονικά. Η θεματική της συνοψίζεται στο ερώτημα: υπάρχει ιδανική ιδεολογία και πρότυπο ηγέτη; Με ποια χαρακτηριστικά; Τα έχουν αποτυπώσει, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, μεγάλοι φιλόσοφοι και επιφανείς πολιτικοί: Αριστοτέλης, Μακιαβέλι, Μέγας Ναπολέων, Μαχάτμα Γκάντι, Ουίνστον Τσώρτσιλ. Από τους «δικούς μας» πιο σύγχρονους, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
Στην παλαιά αυτή συζήτηση λαμβάνει τώρα μέρος και ο καθηγητής της Νομικής Σχολής Παναγιώτης Παπανικολάου, με το βιβλίο του «Στο λυκόφως του λαϊκισμού: περίγραμμα μιας ιδεολογικής φυσιογνωμίας της κεντροδεξιάς παρατάξεως και του πορτραίτου ενός ιδανικού αρχηγού της», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αντώνη Σάκκουλα.
Ο ιδανικός ηγέτης
Πρόκειται για ένα αμιγώς πολιτικό δοκίμιο, που αποσκοπεί στην αφύπνιση του πολίτη και στη θωράκισή του από τις σειρήνες του λαϊκισμού. Ο συγγραφέας δηλώνει εξαρχής με ειλικρίνεια ότι ενστερνίζεται την ιδεολογία της κεντροδεξιάς παράταξης, που την ορίζει ως εθνική, λαϊκή, κοινωνικά συντηρητική, πολιτικά και οικονομικά φιλελεύθερη, πρωτίστως φιλοευρωπαϊκή. Για τον συγγραφέα ο ιδανικός ηγέτης αυτής της Κεντροδεξιάς οφείλει να διαθέτει, μεταξύ άλλων, υψηλή διανοητική συγκρότηση, άριστη γνώση προσώπων και πραγμάτων, σύνεση, εντιμότητα, αγάπη για την αλήθεια, αποφασιστικότητα, ικανότητα επιλογής συνεργατών, επιδίωξη δημιουργίας παράδοσης, πίστη στην ιδεολογική ταυτότητά του, γνήσια μεταρρυθμιστική ορμή, φιλοευρωπαϊσμό.
Απώτερος στόχος του καθηγητή Παπανικολάου είναι ουσιαστικά να διατυπώσει μια πρόταση εξόδου από την κρίση, μια πρόταση ανάτασης της πατρίδας μας. Στο έργο εκτίθενται και απόψεις με τις οποίες ακόμη και ο κεντροδεξιός αναγνώστης δεν συμφωνεί αναγκαστικά.
Παρέχει ωστόσο σημαντικό στήριγμα στον ευρύτερο αγώνα κατά του λαϊκισμού, αναδεικνύοντας την αξία του ιδεολογικού αναχώματος και ιχνηλατώντας έτσι οδό εξόδου. Εχει γραφτεί για την Ελλάδα και την Κεντροδεξιά, αλλά υπερβαίνει την ελληνική πραγματικότητα, έχοντας αξία και χρησιμότητα για άλλες «συμπάσχουσες» χώρες. Υπερβαίνει επίσης τον χώρο της ιδεολογικής του προτίμησης. Απευθύνεται σε όλους όσοι αγωνιούν για το παρόν και το μέλλον μας, σε όσους αμφιβάλλουν σε τι και σε ποιον να πιστέψουν, σε όσους σηκώνουν τα χέρια ψηλά, κυριευμένοι από μελαγχολία και απογοήτευση.
Ο συγγραφέας παραμένει αισιόδοξος, αφού αναγγέλλει ότι «το λυκόφως των λαϊκιστών πλησιάζει». Ομως για εμάς ο κίνδυνος παραμένει. Ο λαϊκισμός μάς απειλεί με μια τρομακτική δυναμική εξάπλωσης. Μήπως αντί για το «λυκόφως» βρισκόμαστε ακόμη στη «χρυσαυγή» των λαϊκιστών; Καλούμαστε όλοι να αφυπνιστούμε. Η πολιτική δεν παράγεται από την απλή παράθεση αριθμών σε κρατικούς ισολογισμούς ή σε φορολογικές εκπτώσεις ούτε υπαγορεύεται από δημοσκοπήσεις, χρήσιμες μόνο για πρόσκαιρη ψηφοθηρία. Είναι καιρός να προτάξουμε τη δύναμη των ιδεών για να παραγάγουμε το όραμα που θα μας συνεγείρει.
* Ο κ. Θεόδωρος Φορτσάκης είναι βουλευτής Επικρατείας της Ν.Δ., καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών, τέως πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.