Ο επιστήμονας που τον απασχολούσε η ευημερία των συναισθηματικών όντων

Ο επιστήμονας που τον απασχολούσε η ευημερία των συναισθηματικών όντων

2' 58" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΚΑΡΟΛΟΣ ΔΑΡΒΙΝΟΣ

Η έκφραση των συγκινήσεων στον άνθρωπο και τα ζώα

Εισαγωγή, σχολιασμός: Paul Ekman

μτφρ.: Κατερίνα Λιγκοβανλή

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2017, σελ. 666

Εχουμε πολλούς λοξούς στη χώρα μας, όμως δεν έχουμε κάτι που αφθονεί στο λεγόμενο Bible Belt (τη «ζώνη της Βίβλου») του θρησκευτικού αμερικανικού Νότου: τους δημιουργιστές (creationists). Θρησκόληπτους που παίρνουν τόσο κατά γράμμα τα λεγόμενα της Αγίας Γραφής, που απορρίπτουν τη δαρβινική θεωρία της εξέλιξης και πιστεύουν (κυριολεκτικά) στον Αδάμ και την Εύα. Εχουν στήσει μουσεία, έχουν εκπροσώπους σε κάποια πολιτειακά κογκρέσα, ενώ διαστρεβλώνουν και το μάθημα της βιολογίας σε πολλά αμερικανικά σχολεία.

Ο Κάρολος Δαρβίνος συνεχίζει να ερεθίζει και όχι μόνον για τους λάθος λόγους. Τα ταξίδια του, οι σημειώσεις του, η άοκνη περιέργειά του, η ματιά του πάνω στον άνθρωπο και τα ζώα, πάνω στην ίδια τη ζωή και τις εξελίξεις της, όλα συνεχίζουν να αποτελούν αφετηρία μελετών, κινηματογραφικών ταινιών, βιογραφιών και μυθιστορημάτων.

Η πρόσφατη κυκλοφορία στα ελληνικά του εμβληματικού του έργου «Η έκφραση των συγκινήσεων στον άνθρωπο και τα ζώα» θα μπορούσε κάποιος να αποφανθεί με ασφάλεια ότι αποτελεί εκδοτικό γεγονός για τη χρονιά που διανύουμε – με γνώμονα όχι μόνον την επιστημονική σημασία του έργου μα και τη φροντίδα, τη συνολική επιμέλεια και την καλαισθησία που χαρακτηρίζουν τον ογκώδη αυτόν (εικονογραφημένο) τόμο.

Το δίχως άλλο, στο πρώτο που στέκεται ακόμη και ένας αναγνώστης δίχως εποπτεία του δαρβινικού έργου είναι στον τίτλο: η αναζήτηση, η μελέτη, η έρευνα του πώς εκφράζονται συναισθήματα, συγκινήσεις, όχι μόνον στο ανθρώπινο πρόσωπο και σώμα μα και σε εκείνα των ζώων. Αυτά καταμεσής του 19ου αιώνα. Και μόνον η οπτική αυτή φανερώνει πόσο ενορατική, πόσο πολύπλευρη ήταν η σκέψη του μοναδικού αυτού ερευνητή. Οπως εύστοχα τονίζει σε έναν από τους προλόγους, ο Paul Ekman, «παρόλο που ίσως δεν είχε γνώση της βουδιστικής φιλοσοφίας, τον Δαρβίνο τον απασχολούσε η “ευημερία όλων των όντων που διαθέτουν αισθήματα”».

Ο Ekman προσθέτει κάτι ακόμη πολύ ενδιαφέρον: πως «η έκφραση των συγκινήσεων» είχε πέσει σε δυσμένεια κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, πιθανώς εξαιτίας και του πόσο απρόθυμος υπήρξε ο άνθρωπος στο να αναγνωρίσει πως τα ζώα διαθέτουν συναισθήματα «και το τι αυτό συνεπάγεται για το πώς τα μεταχειριζόμαστε στα πειράματα, στους ζωολογικούς κήπους και στα σφαγεία» (και στα απεχθή περιπλανώμενα τσίρκα, ας μας επιτραπεί να προσθέσουμε).

Ιστορικά, η «Εκφραση των συγκινήσεων» προηγείται του μνημειώδους «Περί της προελεύσεως των ειδών» και ορισμένοι μελετητές του Δαρβίνου εικάζουν πως το έργο αποτέλεσε τον προθάλαμο της «Προελεύσεως»: καθώς η ίδια συγκεκριμένη έκφραση αποτελεί την ένδειξη μιας συγκεκριμένης συγκίνησης, από την μέλισσα έως τον άνθρωπο, ο Δαρβίνος είχε ήδη βάλει μπροστά για να καταδείξει τη συνέχεια των ειδών.

Δεν έχει τόση σημασία αν η επιστήμη –είτε η ζωολογία είτε η ανθρωπολογία και η γενετική– έχει σε σημεία «διορθώσει» τον Δαρβίνο. Η ουσία και το πνεύμα της παρατήρησης και της ανάλυσής του δεν έχουν αλλάξει. Γνήσιο τέκνο μιας Δύσης που μεγαλούργησε, ο Δαρβίνος συνέθεσε ένα πάνθεον της ζωής πάνω στη Γη, ξέροντας πώς να κοιτάξει τη μεγάλη εικόνα και να διευρύνει ορίζοντες αντίληψης αλλά και ευαισθησίας. Επιπροσθέτως: υπήρξε γλαφυρός αφηγητής. Το βιβλίο αυτό το πιστοποιεί απολύτως.

Για την Ιστορία, σε ό,τι αφορά τους δημιουργιστές: δεν ευδοκίμησαν στον τόπο μας, διότι στην Ελλάδα δεν έχουμε παράδοση δογματική πάνω στην ανάγνωση του Ευαγγελίου, αντίθετα με την Αμερική, εκκινώντας από τους ευαγγελικούς και φθάνοντας στα μυριάδες, ακραία παρακλάδια τους και τις διάφορες (παρα)θρησκευτικές οργανώσεις. Στην Ελλάδα της Ορθοδοξίας, ματώνουν ή δακρύζουν οι εικόνες των Αγίων, προσκυνούμε δημοσίως λείψανα, αλλά δεν μας αφορούν ο Αδάμ και η Εύα – με τον ίδιο τρόπο, όμως, που δεν μας αφορά και ο Δαρβίνος, τον οποίο, επί της ουσίας, αγνοούμε.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή