ΤΣΙΜΑΜΑΝΤΑ ΕΝΓΚΟΖΙ ΑΝΤΙΤΣΙ
Ας είμαστε όλοι φεμινιστές
μτφρ.-πρόλ.: Μαρία Ξυλούρη
εκδ.Μεταίχμιο, 2017, σελ. 56
«Γνωρίζεις αυτήν τη συγγραφέα;» ρώτησα την τινέιτζερ αναγνώστρια που συμβουλεύομαι όποτε υποπτεύομαι ότι έχω χάσει σημαντικά επεισόδια. «Φυσικά», μου απάντησε, τραβώντας μέσα από τον σωρό των βιβλίων της το «Americanah», δανεικό και εμφανώς χιλιοδιαβασμένο. «Ωραίο αλλά σκληρό», μου λέει για το βιβλίο που το εξώφυλλό του κοσμεί η κονκάρδα «One of the Ten Best Books of the Year, New York Times Book Review» (2014), μια ιστορία για την αγάπη, τον ρατσισμό και την ταυτότητα, όπως τη βιώνουν δυο Νιγηριανοί, άντρας και γυναίκα, στις ΗΠΑ και την Αγγλία της νέας χιλιετίας.
Οταν, τώρα, η Αντίτσι, υποστηρίζει στο «Ας είμαστε όλοι φεμινιστές» ότι ο δικός της ορισμός του φεμινιστή είναι ένας άντρας ή μια γυναίκα που λέει «Ναι, υπάρχει πρόβλημα με το φύλο ως έχει σήμερα και πρέπει να το διορθώσουμε, πρέπει να τα καταφέρουμε καλύτερα», δεν βλέπω πολλά που να χωρίζουν την οπτική της από τη δική μας. Κάθε Ευρωπαία και κάθε Ασιάτισσα αλλά και κάθε Ευρωπαίος, Ασιάτης, Αμερικανός ή Αφρικανός που δεν εθελοτυφλεί θα αναγνωρίσει ότι η σαραντάχρονη Νιγηριανή συγγραφέας έχει πέρα για πέρα δίκιο όταν θέτει επιτακτικά το ζήτημα της ισότητας των φύλων.
Είναι αλήθεια ότι η ημίωρη ομιλία της στο TEDxEuston (2013), που ήδη προβλήθηκε περίπου 3,5 εκατ. φορές από το YouTube –το υπό συζήτηση βιβλίο είναι η γραπτή μορφή αυτής της ομιλίας– περιλαμβάνει αναφορές σε ορισμένες συνθήκες που στην Ευρώπη αποτελούν πλέον παρελθόν.
Οχι, όμως, τόσο μακρινό παρελθόν και σίγουρα όχι και τόσο καλά θαμμένο ώστε να εφησυχάζουμε. Οταν, συγκεκριμένα, η Τσιμαμάντα Ενγκόζι Αντίτσι λέει ότι στην πατρίδα της, τη Νιγηρία, μια γυναίκα δεν μπορεί αν μπει ασυνόδευτη σε κλαμπ ή ότι κάθε φορά που μπαίνει σε νιγηριανό εστιατόριο με έναν άντρα «ο σερβιτόρος εκείνον τον χαιρετά κι εμένα με αγνοεί», θυμόμαστε, εμείς οι κάπως παλαιότερες, ότι αυτά τα φαινόμενα δεν ήταν άγνωστα στην Ελλάδα των αρχών της (περίφημης πλέον) δεκαετίας του ’80. Σήμερα τα κορίτσια μας τα ακούν ίσως ως κάτι σχεδόν γραφικό, αλλά δεν επαναπαυόμαστε. Σε εμένα την ίδια έτυχε, άλλωστε, παρόμοιο περιστατικό το περασμένο φθινόπωρο, στο κέντρο της Αθήνας.
Το πλήθος των ανισοτήτων που περιγράφει στο μαχητικό της κείμενο-ομιλία αφορά το σύνολο σχεδόν της σύγχρονης ζωής: οικογένεια, εργασία, ερωτικές σχέσεις, κοινωνική ζωή και, μολονότι τα παραδείγματά της προέρχονται κατά κύριο λόγο από τη Νιγηρία, παρόμοιες συνθήκες ισχύουν σε μεγάλο βαθμό ακόμη και στις ελίτ των δυτικών κοινωνιών. Είναι, οπωσδήποτε, πράγματα γνωστά αλλά για δείτε αυτό το παράξενο: σήμερα, με όλες τις κατακτήσεις και την πρόοδο, κι ενώ μένει ακόμη τεράστια απόσταση να διανυθεί, η επίκληση του φεμινισμού μοιάζει ενοχλητική, ντεμοντέ, σχεδόν αναχρονιστική.
Ενώ, δηλαδή, τα όσα καταγγέλλει η Αντίτσι δεν είναι μόνον αναμφισβήτητα αλλά «και λίγα είναι», σε σχέση με το τεράστιο πρόβλημα της ανισότητας των φύλων που παραμένει και εμμένει, μοιάζει ολοένα και δυσκολότερο να μιλήσεις γι’ αυτό χωρίς να προκαλέσεις αμηχανία, χωρίς να εισπράξεις εχθρότητα ή αδιαφορία. Είναι φανερό πως πρόκειται για σημαία που πρέπει να ξανασηκωθεί και δεν είναι ίσως καθόλου τυχαίο που τη σηκώνουν άνθρωποι του φρέσκου, καινούργιου, αναδυόμενου κόσμου, άνθρωποι της Αφρικής, ενδιάμεσοι πολιτισμών και γλωσσών, όπως η Αντίτσι.
Η διάσημη τραγουδίστρια Μπιγιονσέ, 4 μόνο χρόνια μικρότερη από την Αντίτσι, απογείωσε την ομιλία «σαμπλάροντας» τμήματά της στη μεγάλη επιτυχία της «Flawless». Μια μαύρη Αμερικανίδα καλλιτέχνις του «μαζικού» πολιτισμού δανείζεται τον πολιτικοποιημένο λόγο μιας ευπώλητης Αφρικανής συγγραφέως που, όπως η ίδια δηλώνει, μοιράζει τη ζωή της ανάμεσα στη Νιγηρία και τις ΗΠΑ. Ο φεμινιστικός λόγος της Αντίτσι ελάχιστα, πάντως, θυμίζει ό,τι γνωρίζουμε ως μάχιμο φεμινισμό από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ προηγούμενων δεκαετιών. Είναι, μέσα στην απλότητα και τη διαύγειά του, λόγος ζεστός και τρυφερός, εξίσου ανοικτός προς άνδρες και γυναίκες. «Ο ανδρισμός είναι ένα σκληρό, μικρό κλουβί, και βάζουμε τ’ αγόρια μέσα σ’ αυτό το κλουβί», διαβάζουμε λίγο πριν συναντήσουμε το απόσπασμα που χρησιμοποίησε η Μπιγιονσέ: «Μαθαίνουμε στα κορίτσια να συρρικνώνονται, να γίνονται μικρότερα….». Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι θα υπάρχουν ριζοσπάστριες φεμινίστριες που θα αντιμετωπίζουν γυναίκες σαν την Αντίτσι (και την Μπιγιονσέ) με επιφύλαξη ή και με ανοικτή περιφρόνηση. Αλλωστε, τόσο η Μπιγιονσέ όσο και η Αντίτσι υποστήριξαν ανοικτά τη Χίλαρι Κλίντον, σε αντίθεση με πολλούς αντισυστημικούς ριζοσπάστες που δεν έκρυψαν την προτίμησή τους για τον μισογύνη σεξιστή Τραμπ.
Σε έναν κόσμο όπου οι γυναίκες όχι μόνον αμείβονται λιγότερο από τους άντρες για την ίδια δουλειά, όχι μόνον πλήττονται από την ανεργία περισσότερο από αυτούς, όχι μόνον καταλαμβάνουν εντυπωσιακά λιγότερες θέσεις ευθύνης στην εργασία αλλά κινδυνεύουν, επιπλέον, να δουν τις πρόσφατες κατακτήσεις τους να σαρώνονται από την επίθεση τόσο του φονταμενταλιστικού Ισλάμ όσο και των συντηρητικών «αντισυστημικών» τύπου Τραμπ, η στάση και το μήνυμα ανθρώπων σαν την Αντίτσι είναι παραπάνω από αυτονόητα: είναι επειγόντως αναγκαία.