ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΣΜΟΣ – ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟ- ΠΟΙΗΣΗ.
Θεματικό αφιέρωμα του περιοδικού «Επιστήμη και Κοινωνία»
τ. 35, εκδ. Gutenberg
Είτε μιλούμε για την Ελλάδα των κάθε λογής «αγανακτισμένων», που με τη στάση και τη δράση τους συγκαθόρισαν την τύχη της χώρας στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, είτε για τη διάχυση μιας νέου τύπου ισλαμιστικής τρομοκρατίας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, ο ριζοσπαστισμός και η ριζοσπαστικοποίηση αποτελούν έννοιες-κλειδιά για την κατανόηση αυτών των σύγχρονων φαινομένων. Καθώς όμως πρόκειται για έννοιες πολύ παλαιότερες από τα φαινόμενα, με τα οποία, ωστόσο, συναρτώνται στενά και καθημερινά στον δημόσιο λόγο, και όχι μόνο τον επιστημονικό, αναρωτιέται κανείς εύλογα αν οι παλαιές σημασίες που τους αποδίδονταν επαρκούν για να καλύψουν τις χρήσεις τους στον παρόντα χρόνο. «Ριζοσπάστες» ήταν, στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα, οι οπαδοί της καθολικής ψηφοφορίας στην Αγγλία, αλλά μία μορφή ριζοσπαστικοποίησης είναι αυτή που καταλήγει, επίσης, να οδηγήσει το χέρι που δολοφονεί στο Μπατακλάν, που καίει ανθρώπους στη Μαρφίν ή που, «απλώς», γιαουρτώνει πολιτικούς και μουτζώνει τη Βουλή των Ελλήνων. Στην ανάγκη για αποσαφήνιση των όρων, για εμβάθυνση στο σύγχρονο περιεχόμενό τους και για ανίχνευση της αλληλεπίδρασής τους με συγκεκριμένες πολιτικές στάσεις, δράσεις και πρακτικές έρχεται να ανταποκριθεί το αφιέρωμα «Ριζοσπαστισμός – Ριζοσπαστικοποίηση» (επιμελητές, οι Βασιλική Γεωργιάδου και Νίκος Δεμερτζής) του 35ου τεύχους του έγκριτου επιστημονικού περιοδικού «Επιστήμη και Κοινωνία» (πρωτοκυκλοφόρησε το 1998).
Το πρώτο από τα έξι συνολικά άρθρα του αφιερώματος, γραμμένο από τη Δέσποινα Παπαδημητρίου, συνοψίζει ακριβώς τις διαφορετικές εκφάνσεις της έννοιας του ριζοσπαστισμού κατά τη μακρά ιστορική της διαδρομή, από τη λεγόμενη «Ζάτελτσαϊτ» (Sattelzeit, 1750-1850), τη μετάβαση, δηλαδή, από την πρώιμη νεωτερικότητα στον μοντέρνο κόσμο, μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Η αρθρογράφος αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος της συμβολής της στις «νέες θρησκευτικές ριζοσπαστικότητες» και στο «ριζοσπαστικό Ισλάμ». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκ μέρους της παρουσίαση της ενδογαλλικής διαμάχης ανάμεσα στους Ολιβιέ Ρουά και Ζιλ Κεπέλ, που απασχόλησε, τη χρονιά που πέρασε, τον διεθνή Τύπο. Εκεί που ο Ρουά διαπιστώνει «ισλαμοποίηση της ριζοσπαστικότητας» και βλέπει στον σύγχρονο ισλαμικό ριζοσπαστισμό «ένα νεανικό κίνημα, την εξέγερση μιας γενιάς», ο Κεπέλ ενοχοποιεί το ίδιο το Ισλάμ, το οποίο, κατά τη γνώμη του, ριζοσπαστικοποιείται.
Το δεύτερο άρθρο, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Back to Black» (δανεισμένο, άραγε, από το δημοφιλές τραγούδι της Εϊμι Γουάινχαουζ;), είναι γραμμένο στα αγγλικά από τους Τ. Καπέλος, Α. Κατσανίδου και Ν. Δεμερτζή. Πολιτικές συμπεριφορές που εκδηλώθηκαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και χαρακτηρίστηκαν ως ριζοσπαστικές ενδέχεται να είναι στην πραγματικότητα αντιδραστικές, υποστηρίζουν οι ερευνητές. Επιχειρούν να ελέγξουν αυτή την ανατρεπτική υπόθεση εργασίας χρησιμοποιώντας εμπειρικά δεδομένα από μια αντιπροσωπευτική έρευνα του ελληνικού πληθυσμού, που διενεργήθηκε από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας (Ιανουάριος 2015) με στόχο τη μέτρηση και την κατανόηση της ριζοσπαστικής πολιτικής στράτευσης και συμπεριφοράς. Αξίζει να σταθεί κανείς σε ένα από τα συμπεράσματα των αρθρογράφων, σύμφωνα με το οποίο δράσεις που τοποθετούνται κάτω από την ομπρέλα των «νέων ριζοσπαστισμών» πυροδοτήθηκαν από την επιθυμία για συντήρηση και όχι για αλλαγή, μολονότι εξαγγέλθηκαν στο πλαίσιο μιας αριστερής ιδεολογίας.
Τι συμβαίνει όμως με τους ανέργους την ίδια περίοδο; Σύμφωνα με τα διδάγματα του Μεσοπολέμου, η κοινή πείρα τείνει να θεωρήσει αυτονόητη τη ριζοσπαστικοποίηση αυτής της ομάδας που πλήττεται με τόσο οξύ τρόπο από την οικονομική κρίση. Η Αναστασία Καφέ παρουσιάζει στο τρίτο άρθρο του αφιερώματος τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας που διενήργησε. Σύμφωνα με αυτά, η ριζοσπαστικοποίηση, η έντονη δηλαδή κινητοποίηση, η διεκδίκηση και η αντίδραση εκ μέρους των ανέργων, δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Αυτό που φαίνεται να κυριαρχεί πλειοψηφικά είναι απάθεια και κυνισμός. Κρίσιμο ρόλο για την τροπή της απάθειας σε ριζοσπαστική συμπεριφορά διαδραματίζει η ύπαρξη ή μη «ειδικού συμφέροντος», που με τη σειρά του μπορεί να σχετίζεται με την εκ μέρους των ανέργων απόδοση ευθύνης στην κυβέρνηση ή το πολιτικό σύστημα, όπως, π.χ., στην περίπτωση των εργαζομένων στην ΕΡΤ.
Η ριζοσπαστικοποίηση συνδέεται συχνά με την εκδήλωση εξτρεμιστικής πολιτικής συμπεριφοράς που μπορεί να φτάσει μέχρι την τρομοκρατία. Ομως κάθε ριζοσπαστικοποιημένο υποκείμενο ή ομάδα δεν θα εκδηλώσει απαραίτητα εξτρεμιστική ή τρομοκρατική δράση. Οι Ντόρα Γιαννάκη και Διονύσης Πάνος μελετούν τους παράγοντες που διαδραματίζουν ρόλο προς μια τέτοια εξέλιξη δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον ρόλο του Διαδικτύου. Τη σχέση λαϊκιστικών κινημάτων με τη ριζοσπαστικοποίηση μελετά με βάση το παράδειγμα των χωρών της Λατινικής Αμερικής ο Φ.Θ. Μπενεντέτι Βασιλείου στη δική του συμβολή στο αφιέρωμα. Τέλος, οι Ζ. Λιαλιούτη, Β. Γεωργιάδου, Γ. Γαλαριώτη και Αν. Καφέ εστιάζουν την προσοχή τους στην ιδιαίτερη χρησιμότητα που μπορεί να έχει για την ανάλυση της ξενοφοβίας στην Ελλάδα η χρήση υπολογιστικών μεθόδων μεγάλων δεδομένων, που θα επέτρεπε π.χ. την αξιοποίηση πηγών όπως τα μηνύματα που ανταλλάσσουν οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.