PHILIP ROTH
Τα γεγονότα.
Η αυτοβιογραφία ενός μυθιστοριογράφου
μτφρ.: Κατερίνα Σχινά
εκδ. Πόλις, σελ. 288
«Γράφω μυθιστορήματα και μου λένε ότι είναι αυτοβιογραφία, γράφω αυτοβιογραφία και μου λένε ότι είναι μυθιστόρημα, αφού λοιπόν είμαι τόσο κουτός και αυτοί τόσο έξυπνοι, άσ’ τους ν’ αποφασίσουν εκείνοι τι είναι ή τι δεν είναι». Αυτά είναι λόγια που ο Φίλιπ Ροθ (Νιούαρκ, 1933) βάζει στο στόμα του μυθιστορηματικού ήρωά του… Φίλιπ, στο διαλογικό μυθιστόρημά του «Απάτη» (ένα από τα πιο σέξι βιβλία του – και πιο αποτυχημένα του επίσης).
Η «Απάτη» εκδίδεται στην Αμερική το 1990, δύο μόλις χρόνια μετά τα «Γεγονότα». Εύλογα, λοιπόν, ο «Φίλιπ» εξανίσταται μιλώντας περί αυτοβιογραφίας και μυθιστορήματος. Αλλά αυτή η πτυχή (ή κριτική ή και κατηγορία ακόμα) είναι στην ουσία όλη η ζωή του μυθιστοριογράφου Ροθ, είτε, λόγου χάρη, ασκείται στη διαθλαστική, λοξή αυτοβιογραφία μέσω όλων των βιβλίων του Ζούκερμαν είτε διαστρεβλώνει έντεχνα την οικογενειακή (και αμερικανική) ιστορία μέσω της «Συνωμοσίας εναντίον της Αμερικής» ή την προσωπική του (και ισραηλινή) ιστορία στο έξοχο «Επιχείρηση Σάιλοκ» ή, τέλος, αυτοβιογραφείται κατά μέτωπο στην «Πατρική Κληρονομιά» και στα «Γεγονότα» που μόλις κυκλοφόρησαν στα ελληνικά.
Δεν είναι τυχαίος ο υπότιτλος του βιβλίου: «Η αυτοβιογραφία ενός μυθιστοριογράφου». Δεν έχουμε να κάνουμε με την αυτοβιογραφία ενός ανθρώπου ή ενός άνδρα των γραμμάτων, ούτε καν με την αυτοβιογραφία ενός συγγραφέα γενικώς αλλά με την αφήγηση του βίου ενός μυθιστοριογράφου. Πρόκειται για μια οντολογικού τύπου, υπαρξιακού επιπέδου επιλογή: το μυθιστόρημα είναι αυτό που δίνει στον Ροθ οντότητα, ταυτότητα. Και αυτήν αναζητά εκ νέου στα 55 του (τόσο ήταν όταν έγραψε τα «Γεγονότα»), σε μια φάση που η μητέρα του έχει πεθάνει (πολύ σύντομα θα ακολουθήσει και ο πατέρας) και ο ίδιος μόλις έχει υποστεί νευρικό κλονισμό. Οπως γράφει: «Οταν περάσεις τα πενήντα, χρειάζεσαι τρόπους για να καταστήσεις τον εαυτό σου ορατό στον εαυτό σου».
Οπως περίπου ο Βρετανός Ρόμπερτ Γκρέιβς (1895-1985) στο «Αποχαιρετισμός σε όλα αυτά» (1929) κατέγραψε την ταραχώδη ζωή του μόλις στα 34 του, ο Ροθ ξεκινά μεν από τη μήτρα του Νιούαρκ αλλά διακόπτει την αφήγηση, χρονολογικά μιλώντας, με τη συγγραφή του «Συνδρόμου του Πόρτνοϊ» το 1969, όταν ήταν 36 ετών.
Ούτε αυτή η επιλογή γίνεται τυχαία: με τον «Πόρτνοϊ», πέρα από τη φήμη και τα χρήματα που αποκτά (και το μικρό σκάνδαλο που προκαλεί), αποκτά την οριστική φυσιογνωμία του ως μυθιστοριογράφου. Εάν στα έως τότε τρία βιβλία του ψυχανεμιζόσουν τη φωνή του, εδώ την ακούς στεντόρεια.
Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να διαβάζαμε τι λέει για τη συγγραφική του συνέχεια, διότι αυτή η φυσιογνωμία του μυθιστοριογράφου που γεννήθηκε τότε άλλαξε δραστικά πολλές φορές στην πορεία: τόσο με την περίφημη «Τετραλογία του Ζούκερμαν» όσο και με την πειραματική «Αντιζωή» και, βέβαια, με το «Θέατρο του Σάμπαθ» και τη λεγόμενη «Αμερικανική Τριλογία» τη δεκαετία του ’90 (ίσως την καλύτερή του περίοδο).
Το πλέον ερεθιστικό (και πιο παιχνιδιάρικο επίσης) στοιχείο των «Γεγονότων» είναι ότι το βιβλίο ξεκινά με μιαν επιστολή του Ροθ προς τον… Ζούκερμαν και τελειώνει με την απάντηση του Ζούκερμαν προς τον Ροθ, με την προτροπή του πρώτου να μην εκδώσει ο Ροθ τα «Γεγονότα»! Μάλιστα, ο Ζούκερμαν κατακεραυνώνει τον δημιουργό του: «Στο μυθιστόρημα μπορείς να είσαι πολύ πιο ειλικρινής, χωρίς να φοβάσαι συνέχεια μήπως προκαλέσεις άμεσα πόνο. Εδώ προσπαθείς να πλασάρεις ως ειλικρίνεια κάτι που μου θυμίζει τον χορό των επτά πέπλων – ό,τι υπάρχει στη σελίδα είναι σαν κώδικας για κάτι που λείπει. (…) Οσο για τους χαρακτήρες, εσύ, Ροθ, απ’ όλους τους πρωταγωνιστές σου, είσαι ο ελλιπέστερα σκιαγραφημένος».
Περισσότερο απ’ τον καθένα, ο Ροθ γνωρίζει καλά πως όσο κι αν αναζητάς τα γεγονότα καθεαυτά, με το που τα αφηγείσαι, μεταμορφώνονται σε μυθοπλασία.
Οπως πάντοτε, εξαιρετική μετάφραση της Κατερίνας Σχινά, με τις απαραίτητες, κατατοπιστικές σημειώσεις.