Η Κωνσταντινούπολη εξέπεμπε πάντα μια μοναδική γοητεία από την αρχαία εποχή, όταν οι Μεγαρείς του Βύζαντα διάλεξαν τη στρατηγική τοποθεσία του Βοσπόρου για να εγκαθιδρύσουν την αποικία τους τον 7ο αιώνα π.Χ., μέχρι τις μέρες μας, όταν η κοσμοπολίτικη μητρόπολη των 16 εκατομμυρίων κατοίκων σφύζει από ενέργεια αλλά βιώνει την ανασφάλεια. Στους συγγραφείς που είναι γοητευμένοι μαζί της συγκαταλέγεται και η Βρετανίδα ιστορικός Μπέτανι Χιουζ, γνωστή και στην Ελλάδα από τα δύο προηγούμενα βιβλία της, για την «Ελένη της Τροίας» και το «Κώνειο του Σωκράτη», καθώς και από την παρουσίαση ιστορικών ντοκιμαντέρ, που προβάλλονται από μεγάλα τηλεοπτικά δίκτυα στη Βρετανία και στην Αμερική.
Με οδηγό άφθονες ιστορικές πηγές και την επιτόπια διεξοδική έρευνά της, η συγγραφέας επιχειρεί ένα φιλόδοξο οδοιπορικό στον τόπο και στον χρόνο, στην προσπάθειά της να αναδείξει τη συναρπαστική ιστορία τριών πόλεων, που χτίστηκαν η μία πάνω στην άλλη, το αρχαιοελληνικό Βυζάντιο, τη χριστιανική Κωνσταντινούπολη και τη μουσουλμανική Ιστανμπούλ. Περπατώντας στις γειτονιές της και διασχίζοντας τα νερά της, ψάχνοντας πολλές φορές μάταια στα ερείπια και στις ανασκαφές για τους χαμένους θησαυρούς της, μεταδίδει στον αναγνώστη τη σαγηνευτική επιρροή μιας πόλης- μαγνήτη που υπήρξε για αιώνες το κόκκινο μήλον της Εριδος μεταξύ Δύσης και Ανατολής, «ο τόπος όπου η μία κοίταξε την άλλη με λαχτάρα».
Από τις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν οι αρχαίοι στρατηγοί, που πρωταγωνίστησαν στον ανταγωνισμό Αθηνών και Σπάρτης για τα θέλγητρά της, οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες και οι Οθωμανοί σουλτάνοι, που τη μετέτρεψαν σε κέντρο της οικουμένης στο εμπόριο, την τέχνη, τον πλούτο και την ηδονή. Μαζί τους συμπλέουν οι μύθοι και οι θρύλοι που σημάδεψαν την Ιστορία της αλλά και οι εμπνευσμένοι αρχιτέκτονες, οι λαμπροί θεολόγοι, οι προνομιούχοι ευνούχοι, οι χαρισματικές γυναίκες, οι θαυμαστοί κήποι, η επιβλητική Αγία Σοφία, τα αριστουργηματικά τεμένη και τα πολυτελή ανάκτορα, τα πορφυρένια μεταξωτά που την έκαναν αντικείμενο «του πόθου και ζήλιας όλου του κόσμου», από τον 4ο αιώνα μ.Χ., με την ίδρυση της «Νέας Ρώμης» από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, μέχρι την αυγή του 20ού αιώνα, όταν ολοκληρώθηκε η αποσύνθεση του «ασθενούς της Ευρώπης» .
Ονειρα και εφιάλτες
Η συγγραφέας ξαναζωντανεύει τα όνειρα, τις φιλοδοξίες και τους εφιάλτες που συνδέθηκαν με την «επτάλοφο» αρχικά ως ανατολική πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και κατόπιν ως «Βασιλεύουσα» της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας επί χίλια χρόνια, την έλξη της ως φάρου της Ορθοδοξίας και κέντρου οικονομικής και πολιτιστικής ισχύος, τους συνεχείς αγώνες για την επιβίωσή της από εχθρικές επιβουλές. Σκιαγραφεί επίσης παραστατικά τους αιματηρούς θρησκευτικούς διωγμούς, τις λαϊκές εξεγέρσεις (από τη Στάση του Νίκα το 532 μέχρι τις διαδηλώσεις στην πλατεία Ταξίμ το 2013), τις μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού, την επικράτηση της ελληνικής γλώσσας, τα τείχη και το υγρό πυρ, που την προστάτευαν από τις πολιορκίες βαρβάρων, Λατίνων και μουσουλμάνων, τις εντυπωσιακές εκκλησίες, τις καταστροφικές πυρκαγιές και επιδημίες, την «ύστατη προσβολή» από την κατάληψή της από τους Λατίνους Σταυροφόρους το 1204 με τις βαθιές πληγές που άφησαν οι λεηλασίες τους και την άλωσή της το 1453 από τον Μωάμεθ Β΄ τον Πορθητή, όταν η πάλαι ποτέ κραταιά Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε συρρικνωθεί σε σκιά του ένδοξου παρελθόντος της.
Την ελκύει όμως και η μετατροπή της Κωνσταντινούπολης στην πρωτεύουσα του Αλλάχ επί σχεδόν πέντε αιώνες, στο «διαμάντι ανάμεσα στα δύο ζαφείρια», όπως την ονειρεύθηκε ο Οσμάν στο απόγειο της δόξας της, όταν έφθασε μέχρι τις πύλες της Βιέννης, πόλη της ηδονής και της χλιδής, που εξήπτε τη φαντασία στη Δύση. Εδώ η συγγραφέας αποτυπώνει το στίγμα που άφησαν οι δραγουμάνοι και οι γενίτσαροι, οι πρόσφυγες, οι εθνικές μειονότητες και οι κατάσκοποι, το εμπόριο των σκλάβων, που τροφοδοτούσε τα χαρέμια των σουλτάνων, οι επαναστάσεις των υπόδουλων λαών και το κίνημα του φιλελληνισμού, οι απόπειρες εκδυτικισμού, τα σχέδια των ξένων δυνάμεων για τα εδάφη της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η παράδοσή της στα συμμαχικά στρατεύματα το 1918, η Αρμενική Γενοκτονία και η Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι την επικράτηση των εθνικιστών του Κεμάλ Ατατούρκ και τη μεταφορά της πρωτεύουσας του νέου τουρκικού κράτους στην Αγκυρα το 1923.
…και ο Ερντογάν
Η εξιστόρηση της Χιουζ ουσιαστικά τελειώνει με την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας και αναφέρεται ακροθιγώς σε γεγονότα που άλλαξαν έκτοτε τη φυσιογνωμία της «τέταρτης» Κωνσταντινούπολης, από τη μεταχείριση των μειονοτήτων, την τύχη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, τη διαπάλη εκκοσμίκευσης/ισλαμισμού, τη διαγραφή του ιστορικού παρελθόντος στο όνομα της οικονομικής ανάπτυξης και την καλλιτεχνική άνθηση μέχρι την τρομοκρατική απειλή και την αντίσταση στον αυταρχισμό του Ερντογάν. Ευχή θα ήταν στο ντοκιμαντέρ, που ενδεχομένως προκύψει από το βιβλίο της, να καλυφθεί σφαιρικότερα και η πιο σύγχρονη φάση της ιστορίας αυτής της θελκτικής μεγαλούπολης στο σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης.
Το βιβλίο «Istanbul: A Tale of Three
Cities» (σελ. 800), της Bettany Hughes, μόλις κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό
οίκο Weidenfeld and Nicolson. Στα ελληνικά, κυκλοφορεί το βιβλίο της «Η ωραία Ελένη. Θεά, πριγκίπισσα, εταίρα» (μτφρ. Θεοδόσης και Μάνος Κοντάκης, εκδ. Πατάκης).
*Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου.