ΘANOΣ ΒΕΡΕΜΗΣ
Ανδρέας Παπανδρέου. Μεγάλες προσδοκίες
εκδ. Πατάκη, σελ. 266
Ο Ανδρέας Γ. Παπανδρέου με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή διαμόρφωσαν από κοινού, αλλά και αντιστικτικά, τη σύγχρονη πολιτική ιστορία της χώρας. Με την έντονη προσωπικότητά του, αλλά και με τις οβιδιακές μεταμορφώσεις ενός χαρισματικού πολιτικού, ξεκίνησε από την τροτσκιστική ριζοσπαστικότητα και πέρασε στην ακαδημαϊκή-οικονομική θεώρηση των πραγμάτων, πρωτίστως στο πλαίσιο μητρόπολη – περιφέρεια – υπανάπτυξη, για να καταλήξει «λαϊκός ηγέτης» ενός μορφώματος που ανέδειξε τον «μη προνομιούχου Ελληνα», μιας αμφιλεγόμενης έννοιας και κατηγορίας που έκτοτε όμως εμπεδώθηκε στο συλλογικό υποσυνείδητο του τόπου.
Σε μια χώρα και ένα αναγνωστικό κοινό που δεν συμπαθεί τις πολιτικές βιογραφίες, αν δεν πρόκειται για «αγιογραφίες» ή δεν αφορούν ιστορικά πρόσωπα κυρίως από τον χώρο της Αριστεράς, η συμβολή της μονογραφίας-πορτρέτου από τον ομότιμο καθηγητή Θάνο Βερέμη είναι, στην πυκνότητα, την τεκμηρίωση και την πρωτοτυπία της, ιδιαίτερα σημαντική. Χωρίς να εγκλωβίζεται σε «αγοραία ψυχανάλυση» ή σε μονοδιάστατο ψυχολογικό προφίλ, ο συγγραφέας αναδεικνύει κατ’ αρχάς τη σημασία της «πατροκτονίας» που ακολουθεί το «γένος των Παπανδρέου», από τον προπάτορα στον εγγονό. Οι (δια)ταραγμένες, κυριολεκτικά εξ απαλών ονύχων, σχέσεις πατέρα Γεωργίου και υιού Ανδρέα, ένα στοιχείο που η πολιτική θεωρία αδυνατεί να προσλάβει και να εντάξει στις πρωτίστως ιδεολογικές, όσον αφορά τη νεοελληνική παράδοση, προκείμενες, διαμορφώνουν εξ αρχής και θεμελιακά τον βιωμένο –και έντονα πολιτικά φορτισμένο– κόσμο στην ελληνική πολιτική εκδοχή «πατέρες και γιοι». Ο Ανδρέας Γ. Παπανδρέου θα ξεκινήσει ως αμφισβητίας, θα ενσωματωθεί, μέσω των ΗΠΑ, στο ακαδημαϊκό κατεστημένο, σύντομα θα προβάλει ως αρκούντως πειστική εναλλακτική λύση για τους πάτρωνές του, ενώ στη συνέχεια θα ηγηθεί ενός κινήματος που, πρώτο αυτό, θα επιφέρει την «κρατικοποίηση του κόμματος», μέχρι, στο οικτρό τέλος (που πάντως δεν του άξιζε), να περιφέρεται από τους «πιστούς» του όπως ο Ελ Σιντ μπροστά στα καταρρέοντα τείχη του κινήματος και της κοινωνίας.
Ο συγγραφέας μετατοπίζει επιδέξια τον άξονα προσέγγισης από τη συμβατική πολιτική βιογραφία στο πεδίο του πολιτικού ψυχοδράματος, που διαρκώς εξελίσσεται και διαμορφώνει τις, συχνά αντιφατικές, επιλογές του Ανδρέα Παπανδρέου, διευρύνοντας έτσι το ερευνητικό και θεωρητικό πλαίσιο της προσέγγισής του. Κυρίως, όμως, αποδίδοντας «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι», παραμερίζει με την εμπλουτισμένη διεθνή, αγλλόφωνη πρωτίστως, βιβλιογραφία τις εύκολες απαντήσεις που εδραιώνουν την εγχώρια «πολιτική ειδωλολατρία», και καταρρίπτει τους σχετικούς «μύθους» (υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, Αποστασία, χούντα κ.λπ.), οι οποίοι λειτουργούν αποτρεπτικά σε κάθε προσπάθεια ψύχραιμης προσέγγισης και αποτίμησης της εποχής.
«Χαοτικό σύμπαν»
«Πώς μπορεί να σκιαγραφήσει κανείς έναν άνθρωπο;» διερωτάται ο Θάνος Βερέμης στον Επίλογο, αφού ήδη έχει διεισδύσει στην ψυχοσύνθεση ενός ευφυούς, αλλά και άκρως αντιφατικού, στα όρια της αυτοκαταστροφής, πολιτικού, ενώ ταυτόχρονα έχει χαρτογραφήσει το «χαοτικό σύμπαν» που οργάνωσε με σχεδόν μακιαβελική μαεστρία ο Ανδρέας Γ. Παπανδρέου, γύρω του («περιβάλλον») και στις πολιτικές δομές («τα κλιμάκια εξουσίας του ΠΑΣΟΚ») του αμφιλεγόμενου «μεταπολιτευτικού κοινοβουλευτισμού». Από τη «δημοκρατία στο απόσπασμα» στην «αποσπασματική δημοκρατία», δηλ. στην «κατακερματισμένη κοινωνία» (Βερέμης), ο ιδρυτής και ηγέτης του ΠΑΣΟΚ ανταποκρίθηκε με «πατροκτονικές διαθέσεις και προθέσεις» και προσαρμόστηκε με άκρατο οπορτουνισμό στις ανάγκες μιας κοινωνίας εγκλωβισμένης επί δεκαετίες σε μανιχαϊστικές αντιλήψεις και προσωπολατρικές τελετουργίες, που επιβιώνουν μέχρι τις μέρες μας, στο καταστροφικό κακέκτυπο του παπανδρεϊκού κληροδοτήματος: μεγάλες προσδοκίες, επώδυνες απογοητεύσεις.