ΜΑΡΓΚΕΡΙΤ ΝΤΙΡΑΣ
Ο εραστής
μτφρ.: Εφη Κορομηλά
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 132
Γράφοντας
μτφρ.: Χρύσα Τσαμαδού
εκδ. Εξάντας, σελ. 142
ΛΟΡ ΑΝΤΛΕΡ
Ζωή σαν μυθιστόρημα
μτφρ.: Μαρία Κράλλη
εκδ. Ηλέκτρα, σελ. 736
Το πρώτο της βιβλίο αρνήθηκε να το εκδώσει ο Gallimard. Το έργο που την έκανε διάσημη διεθνώς, την καθιέρωσε και την απογείωσε, που της έφερε στα χείλη την αναγνώριση και που πια θα ένιωθε ενοχλημένη κι απ’ αυτό, δεν ήρθε πριν από τα 70 της χρόνια, παρά την ενεργή της παρουσία, την πολυτάραχη ζωή της, την αφοσίωσή της στη γραφή. Παρακινημένη από μια μακρινή επίγευση του «Εραστή» της που έχει ξεπεράσει το ενάμιση εκατομμύριο αντίτυπα κι έγινε ταινία το 1992 από τον Ζαν-Ζακ Ανό, ξεκίνησα να γράψω ένα κείμενο για τον εξωτισμό και τον αισθησιασμό ελέω θέρους, όμως η πολυσύνθετη συγγραφική φιγούρα της το κατάπιε και με περιγέλασε.
Δεν ήταν ποτέ εύκολη υπόθεση. Η Μαργκερίτ Ντιράς. Δεν μπήκε σε κανένα καλούπι. Το περιβόητο «Ζω για να τη διηγούμαι» του Μάρκες αυτή το διέστρεψε σε ένα δικό της «ζω και επειδή γράφω». Οπως καταθέτει η ίδια στο «Γράφοντας» (εκδ. Εξάντας, μτφρ. Χρύσα Τσαμαδού, 1996), «Η γραφή ήταν το μοναδικό πράγμα που γέμιζε τη ζωή μου και τη γοήτευε. Το έκανα. Η γραφή δεν μ’ εγκατέλειψε ποτέ». Είχε δίκιο. Επειτα από 21 χρόνια από τον θάνατό της, οι λέξεις της είναι ζωντανές, παρούσες, φλεγόμενες.
Ερωτας και γοητεία
Κι έτσι, το 1984, το κορίτσι που είχε γεννηθεί σε ένα χωριό της Ινδοκίνας λίγες εβδομάδες πριν από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με το πραγματικό όνομα Marguerite Germaine Marie Donnadieu, θα γυρίσει καμιά εξηνταριά χρόνια πίσω, στην εφηβεία της, για να πει μια ιστορία που θα εξάψει το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Οχι εύκολη ιστορία. «Ο εραστής» που κυκλοφορεί πάλι από το Μεταίχμιο –μετά την πρώτη έκδοση το 2011 από τον Εξάντα– σε μετάφραση Εφης Κορομηλά και με πρόλογο της Χριστίνας Ντουνιά.
Η πραγματική ερωτική σχέση της δεκαπεντάχρονης τότε Μαργκερίτ με έναν πολύ πλούσιο Κινέζο έγινε το υλικό του θρυλικού της βιβλίου. Ενα κορίτσι, με ένα μεταξένιο λιωμένο φουστάνι, στο χρώμα της αιθάλης, μια δερμάτινη αντρική ζώνη στη μέση, ένα ζευγάρι φορεμένα λαμέ ψηλοτάκουνα, βραδινά σανδάλια κι ένα επίσης αντρικό καπέλο, τριανταφυλλί, μαλακό, με μεγάλο μπορ, με μαύρη φαρδιά κορδέλα. Η φιγούρα της στη γέφυρα ενός ποταμόπλοιου να ανεμίζει. Κι ο κατά δεκαπέντε χρόνια μεγαλύτερός της άντρας με τη μαύρη λιμουζίνα που θα την ποθήσει.
Κι όμως, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου θα διυλίσει όλη της τη ζωή, την οικογενειακή της ιστορία που είναι γραμμένη μέσα στο σκοτάδι και στο δράμα, τη θέση στη ζωή τής μητρικής αγάπης και του πόνου, της αδερφικής παρουσίας και εγκατάλειψης, της προδοσίας, του πατρικού θανάτου που συνέβη πολύ νωρίς. Ολα εκείνα που σημάδεψαν την πορεία της, μα, κυρίως που διαμόρφωσαν την τέχνη και τη γραφή της. Σε κείνη την αποικιακή Ινδοκίνα του Μεσοπολέμου, η Ντιράς βρίσκει το πρόσφορο έδαφος για να ανθίσει την υψηλή της λογοτεχνία, για να ασκήσει την πιο μεγάλη της γοητεία και τελικά δεν εκμαυλίζει απλώς έναν νεαρό εκατομμυριούχο, αλλά το παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό, όταν το σώμα της δεν είναι εκείνο της ισχνής παιδούλας, αλλά το γερασμένο κορμί μιας γυναίκας που ταλαιπωρήθηκε από το ποτό και τις καταχρήσεις. Σε μια κινούμενη άμμο. Αυτή είναι η ατμόσφαιρα του «Εραστή». Αυτή είναι η μαγεία της λογοτεχνίας, να βάζει υποστρώματα που δεν τα υποψιάζεσαι και να αφαιρεί τα προφανή.
Η Λορ Αντλέρ, ιστορικός, κοινωνιολόγος, συγγραφέας και δημοσιογράφος και κυρίως με φιλικούς δεσμούς με την Ντιράς για τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια, το 1998 κέρδισε το βραβείο «Femina Essai» για τη βιογραφία της Μαργκερίτ, με τίτλο «Ζωή σαν μυθιστόρημα» (εκδόσεις Ηλέκτρα, μτφρ. Μαρία Κράλλη, επιμέλεια Γιώργος Μπλάνας, β΄ έκδοση Οκτώβριος 2004). Η Αντλέρ, λοιπόν, περιγράφει εκείνη την περίοδο που η Ντιράς έγινε σταρ (δεν ήταν άλλωστε από όταν γεννήθηκε;), μετά και το κερδισμένο βραβείο Γκονκούρ. Μιλά για το εκδοτικό φαινόμενο, για τους βιβλιοπώλες να θυμούνται την εμμονή των πελατών τους να αγοράζουν πολλά αντίτυπα του «Εραστή», λες και υπήρχε έλλειψη… Ηταν η πρώτη φορά που το Newsweek αφιέρωσε μια ολόκληρη σελίδα του σε Γάλλο συγγραφέα.
Η συναλλαγή
Η Αντλέρ βάζει πιο βαθιά το νυστέρι στην ιστορία για να δώσει την εκδοχή που θεωρεί ότι η Ντιράς «διόρθωσε» μυθοπλαστικά προς το τέλος της ζωή της και να μας πει για τη βία από τον μεγάλο αδερφό και τη μάνα που στην ουσία έκαναν την οικονομική συναλλαγή με τον πλούσιο Κινέζο. Και με τα χρήματα γύρισαν πίσω στη Γαλλία. Επώδυνα πράγματα τόσο για ένα δεκαπεντάχρονο παιδί όσο και για τη λογοτεχνία μιας σταρ.
Εδώ, λοιπόν, στα μάτια όλων αποκαλύφθηκε η πληγή του καλλιτέχνη, η αδυναμία του, ίσως η ρωγμή εκείνη στα σκοτάδια της ψυχής που άφησε να μπει το φως και να τη μεταπλάσει σε κάτι άλλο, ας πούμε ένα λογοτεχνικό διαμάντι. Η αλχημεία της τέχνης που έφερε την Ντιράς να γίνει μια επαγγελματίας της εξομολόγησης, ικανή να αυτοβιογραφείται θολώνοντας τα νερά, σαν εκείνες τις υγρές εκτάσεις της Ανατολής που εξέθρεψαν το ταλέντο της. Η Ντιράς θα παίζει με τις αναμνήσεις της, με τη διαρκή μεταγραφή τους, θα αναμοχλεύει τα βαθιά στρώματα μέσα της.
«Είναι αλήθεια, υπάρχει η αθωότητα της ζωής. Μια αθωότητα που σε κάνει να κλαις… Αν δεν υπήρχαν πράγματα σαν αυτά, δεν θα υπήρχε γραφή… Αυτό σημαίνει γραφή. Είναι η αμαξοστοιχία που περνά πάνω απ’ το σώμα σας. Το διασχίζει» («γράφοντας», 1993).
Σταθμοί στο «ταξίδι» της
1914: Γέννηση κοντά στη Σαϊγκόν.
1918: Θάνατος του πατέρα της.
1918-1932: Εγκατάσταση της οικογένειάς της στο Σαντέκ. Η μητέρα της αγοράζει ένα κτήμα στην Καμπότζη. Η Ντιράς ζει ως οικότροφη στο λύκειο της Σαϊγκόν.
1932: Επιστροφή στη Γαλλία όπου θα σπουδάσει νομικά, μαθηματικά και πολιτικές επιστήμες.
1939: Παντρεύεται ον Ρομπέρ Αντέλμ.
1942: Πεθαίνει στη γέννα το παιδί της και ο μικρότερος αδελφός της.
1943: Γνωρίζει τον Φρανσουά Μιτεράν και γίνονται φίλοι.
1944: Ο άντρας της συλλαμβάνεται και ζει για ένα χρόνο σε στρατόπεδο εργασίας. Θα χωρίσουν το 1946. Γίνεται η ίδια μέλος το 1944 του Κομμουνιστικού Κόμματος το οποίο θα εγκαταλείψει αργότερα.
1947: Αποκτά τον γιο της Ζαν από τον Ντιονίς Μασκολό.
1968: Υπογράφει μανιφέστα και ζει από κοντά ενεργά το Μάη του ’68.
1980: Ο Γιαν Αντρέα εγκαθίσταται στο διαμέρισμά της, δεν θα την εγκαταλείψει μέχρι το τέλος της ζωής της το 1996. Εκείνος είναι μεγάλος της θαυμαστής, 28 ετών, ομοφυλόφιλος, κι εκείνη 66 ετών, όταν θα αρχίσουν να ζουν μαζί. Θα είναι ο τελευταίος της σύντροφος, επίσης συγγραφέας, ο οποίος έφυγε από τη ζωή το 2014.
1982: Κάνει θεραπεία αποτοξίνωσης λόγω του αλκοολισμού της.
1984: Ο «Εραστής» απογειώνει τη συγγραφική της καριέρα.