Ο τρόπος με τον οποίο ο Τζον Ασμπερι χειριζόταν τη γλώσσα δεν έπαυε ποτέ να υπενθυμίζει πως οι λέξεις είναι το υλικό μιας δυνητικά αχανούς σύνθεσης όχι τόσο για την ανάγκη της ακρίβειας όσο για το περιθώριο στο ανεξιχνίαστο. Ο μεγαλύτερος Αμερικανός ποιητής, όπως συχνά χαρακτηριζόταν, απεβίωσε στα 90 χρόνια του κληροδοτώντας μια ισχυρή παρακαταθήκη πνευματικού έργου, που, αν και σχεδόν απολύτως ιδιοσυγκρασιακό μέσα από το παιχνίδισμα του νοητικού συνειρμού, οριοθετείται σε κεντρική θέση σε αυτό που θα λέγαμε «δυτικό κανόνα».
Με νευρώνες διασύνδεσης προς τον Ουίτμαν, τον Ελιοτ και τον σουρεαλισμό, ο Τζον Ασμπερι παρέμεινε ωστόσο «αταξινόμητος». Ο ίδιος ο Χάρολντ Μπλουμ, o κριτικός λογοτεχνίας και στοχαστής της δυτικής σκέψης, τον πίστευε και τον υποστήριζε σταθερά και η ανάδειξη του Ασμπερι ως προεξάρχοντος της λεγόμενης Σχολής της Νέας Υόρκης ήταν αναπόφευκτη ως φυσικό στάδιο ωρίμανσης του αβάν γκαρντ νεαρού ποιητή και αποφοίτου του Χάρβαρντ. Ηταν η δυναμική μεταπολεμική γενιά, που έβγαινε να κατακτήσει τη ζωή. Ο Τζον Ασμπερι μαζί με τον Κένεθ Κόουκ και τον Φρανκ Ο’ Χάρα ήταν οι ανανεωτές της ποίησης όπως γεννιόταν στην αβάν γκαρντ Νέα Υόρκη της δεκαετίας του 1960.
Ο Ασμπερι, γέννημα-θρέμμα της ανατολικής ακτής, με κάποια χρόνια ζωής στη Γαλλία, με μεγάλη ακαδημαϊκή εμπειρία, με ζωντανή σχέση με την ιδέα και τη διαδικασία της ζωγραφικής, με διαδρομές σε απρόβλεπτες χρονικές και γεωγραφικές διατομές, υπήρξε μια προσωπικότητα υψηλών πνευματικών επιδόσεων. Ηταν μια πνευματική οικογένεια, εκείνοι οι προοδευτικοί ποιητές της Νέας Υόρκης με τους αβάν γκαρντ ζωγράφους όπως ο Τζάσπερ Τζονς ή ο Βίλεμ ντε Κούνινγκ, και η εικαστική διάσταση στην ποίηση του Ασμπερι οφείλει πολλά σε αυτήν τη νοητική συμβίωση.
Είχε εκδώσει πάνω από 20 συλλογές και είχε τιμηθεί με σχεδόν όλα τα μεγάλα λογοτεχνικά βραβεία, ανάμεσα στα οποία και το Πούλιτζερ ποίησης το 1976 για τη συλλογή του «Αυτοπροσωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο» (Self-Portrait in a Convex Mirror), έργο που πήρε συνολικά τρία βραβεία και με το οποίο περνάει, λίγο πριν από τα 50 του χρόνια, στην περίοδο βαθιάς ωριμότητας και ελευθερίας αυτοπροσδιορισμού. Η συλλογή αυτή, όπως και άλλα έργα του, είναι μεταφρασμένη στα ελληνικά από τον ποιητή Χάρη Βλαβιανό, ο οποίος θεωρείται ο κατεξοχήν εισηγητής του έργου του Ασμπερι στην ελληνική γλώσσα, παρότι έχει εν μέρει μεταφραστεί και από άλλους αξιόλογους εργάτες της ποίησης, όπως ο Βασίλης Παπαγεωργίου.
Η «Αυτοπροσωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο» επανακυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Νεφέλη, με νέο εξώφυλλο (φωτογραφία του Πάνου Κοκκινιά). Ο Ασμπερι, ακόμη και με τον χαρακτηρισμό «κυρτό» που δίνει στο κάτοπτρο, φρόντιζε πάντα να αποκλίνει από την εικόνα των βεβαιοτήτων, έστω και ραγισμένων, και να ορίζει, αδιαλείπτως έναν κόσμο συναρπαστικά απρόβλεπτο. «Ο Ασμπερι δεν είναι ένας εύκολα κατανοητός ποιητής», λέει ο Χάρης Βλαβιανός. «Τον ενδιαφέρει πάνω απ’ όλα να αποτυπώσει τον τρόπο λειτουργίας του ανθρώπινου μυαλού, τις παρεμβολές, τις δεύτερες φωνές… Τον ενδιαφέρει η εμπειρία της εμπειρίας και πώς αυτή μορφοποιείται με λέξεις, η διαρκής ροή, η διαφυγή του νοήματος».
Γλωσσικοί ακροβατισμοί
Το ύφος του Ασμπερι είναι συνεχές, αφηγηματικό, έτοιμο να αυτονομηθεί, γεμάτο με γλωσσικούς ακροβατισμούς, αμφισημίες, γλυκείς σαρκασμούς και έντονη αίσθηση φωτοσκίασης.
Οπως επισημαίνει ο Χάρης Βλαβιανός, ο Ασμπερι πήρε όλα τα βραβεία αλλά όχι το Νομπέλ Λογοτεχνίας, που άλλωστε δεν έχει δοθεί ποτέ σε Αμερικανό ποιητή (όταν το πήρε ο Ελιοτ ήταν Βρετανός). «Του άρεσε ο Καβάφης, ίσως γιατί ήταν και ο ίδιος χαμηλόφωνος ποιητής, του άρεσε το πνεύμα της συνενοχής, η ιδέα της ποίησης που ψιθυρίζεται».