ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΠΑΧΕΛΑΣ
Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας.
Ο αμερικανικός παράγων 1947-1967.
Πρόλογος: Λέων Β. Καραπαναγιώτης
Νέα συμπληρωμένη έκδοση με συνεντεύξεις
εκδ. Εστία
Με 22 επανεκδόσεις από το 1997, ούτε ο συγγραφέας ούτε το βιβλίο χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις: ο Αλέξης Παπαχελάς πρωταγωνιστεί επί τουλάχιστον 20 χρόνια στη δημόσια σφαίρα και το μιντιακό τοπίο της χώρας, ως κύριος εκπρόσωπος της ελληνικής εκδοχής του new journalism και της ερευνητικής δημοσιογραφίας.
Αυτές οι ιδιότητες αποτυπώνονται και στο συγγραφικό έργο, που στηρίζεται πρωτίστως στην αρχειακή έρευνα, την άντληση πηγών και εγγράφων, μέχρι πρότινος δύσκολα προσβάσιμων ή πλέον αποχαρακτηρισθέντων, συνδυάζοντας τη μεθοδική ιστορική έρευνα με την αποκαλυπτική δημοσιογραφία και την προσωπική, αποστασιοποιημένη αφήγηση.
Η γνωστή και εξαιρετικά εύστοχη τοποθέτηση του Βρετανού ιστορικού Χιου-Σέτον Γουότσον, από τη δεκαετία του ’50, σχετικά με την αμερικανική διείσδυση στο «μαλακό υπογάστριο» της Νότιας Ευρώπης και την ελληνική στάση, διατηρεί αναλλοίωτη μέχρι σήμερα την αξία της: «Ενα άλλο κακό χαρακτηριστικό του ελληνικού κατεστημένου είναι η ηττοπάθεια… Αυτοί οι άνθρωποι υπάρχουν και συνήθως συνδυάζουν την ηττοπάθεια με τον ξέφρενο εθνικισμό» (εμπιστευτική αναφορά, 8.12.1958): Η αναδρομή στο παρελθόν, αλλά και η αναγωγή στο παρόν, με τις αναγκαίες αντιμεταθέσεις και αναγωγές, επιβεβαιώνουν τραγικά, μέχρι σήμερα, τις παλινωδίες του ελληνικού οικονομικού και πολιτικού κατεστημένου απέναντι στον «Θείο Σαμ» (Uncle Sam), αλλά και σε κάθε είδους «προστάτες».
Ο Αλέξης Παπαχελάς καταφέρνει με νηφαλιότητα, αλλά και την απαραίτητη εποπτεία, οργάνωση και ανασύνθεση του ερευνητικού υλικού (αρχεία, ντοκουμέντα, μαρτυρίες και συνεντεύξεις από σειρά πρωταγωνιστών), να προσεγγίσει το μέχρι πρότινος δυσκολότερο κομμάτι του παζλ της μεταπολεμικής ελληνικής πολιτικής και διπλωματίας: τις σχέσεις με τον «αμερικανικό παράγοντα», τα ρευστά όρια και τα διασφαλιζόμενα ή επαπειλούμενα συμφέροντα στη μακρόχρονη πορεία μιας εξάρτησης με δραματικές συνέπειες για τον τόπο. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι συνομιλίες του συγγραφέα με τους Ελληνες πολιτικούς, αλλά και τους ξένους παράγοντες.
Πρόσωπα, μηχανισμοί
Το πλαίσιο εξάρτησης και υποτέλειας επικαθορίζεται σαφώς από τις προτεραιότητες και επιλογές της Pax Americana στον «ελεύθερο κόσμο», αλλά και από τρία επιπλέον χαρακτηριστικά: τον ρόλο και τη συχνά αντιφατική στάση των σημαντικών πολιτικών προσωπικοτήτων και του Παλατιού, τον διαμεσολαβητικό ρόλο της αμερικανικής κυβέρνησης και τη θέση των μυστικών υπηρεσιών στην πολιτική σκακιέρα.
Ενδελεχής αναδρομή
Ο Αλέξης Παπαχελάς παρέδωσε στη σύγχρονη ιστοριογραφία μια ενδελεχή αναδρομή στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις και στις διακυμάνσεις τους την πολυτάραχη εικοσαετία, καθώς επίσης και στην ελληνική πολιτική και στις αντιφάσεις της, που εκδηλώνονται πρωτίστως στον κεντροαριστερό «αντιαμερικανισμό». Παράλληλα, ο συγγραφέας τεκμηριώνει (χωρίς «συνωμοσιολογικές» θεωρίες ούτε ιδεολογικές αγκυλώσεις) τον ρόλο των μυστικών υπηρεσιών σε ΗΠΑ και Ελλάδα και τις «μεσολαβήσεις» των ελληνικής καταγωγής πρακτόρων της CIA (Καραμεσίνης, Αβρακότος, Φατσέας), προσδιορίζοντας τα όρια ανοχής που επέδειξε η Ουάσιγκτον στο «καθεστώς των Αθηνών», με την επιβολή του πραξικοπήματος.
Η πρόθεσή του έγκειται περισσότερο στο να αναδείξει τις προσωπικότητες και τα πρόσωπα, παράλληλα με τους μηχανισμούς (κρατικούς και «παρακρατικούς») που πρωταγωνίστησαν την επίμαχη εικοσαετία, καθώς κινούνται αενάως μεταξύ κυνισμού, ρεαλισμού, αλλά και προφανούς καιροσκοπισμού (εκατέρωθεν), διαμορφώνοντας με γεωπολιτικούς όρους τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις, με δεδομένους τους τρεις πυλώνες της μεταπολεμικής – μετεμφυλιακής πολιτικής: το Παλάτι, τον Στρατό και το αστικό («αμερικανόφιλο») κατεστημένο, στη δεξιά και κεντρώα εκδοχή του.
Πολυτάραχη σχέση
Το βιβλίο διαβάζεται σαν χρονικό μιας πολυτάραχης διακρατικής σχέσης σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο και συμβάλλει σημαντικά σε μία ψύχραιμη αποτίμηση του αμερικανικού παράγοντα, ενώ καταδεικνύει τις βαθύτερες αιτίες μιας άνισης σχέσης ανάμεσα στην «εθελοδουλία του ασθενέστερου και την υπεροψία του ισχυρότερου», όπως επισημαίνει προλογικά ο Λέων Β. Καραπαναγιώτης (1931-2006).