ΖΥΡΑΝΝΑ ΖΑΤΕΛΗ
Τετράδια ονείρων
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 224
Συρμένη κάτω από τα κλειστά βλέφαρά της η Ζυράννα Ζατέλη αποδύεται με την πένα της στην ανακομιδή των ονείρων της. Μετοικεί έτσι, ωσάν παρεπίδημος, σε έναν άλλο κόσμο, νυχτερινό, ένα στερέωμα από τοπία της ψυχής, αλλά και από τόπους που της φέρνουν κλάμα.
Ο «συναρπαστικός ζόφος» των ονείρων της συνυφαίνεται με τη σαγηνευτική, απόκοσμη ανθρωπογεωγραφία. Ταξιδεμένη κατ’ όναρ εκεί, σε αυτό το φαντασμαγορικό αλλού, αισθαντικό και τρομακτικό, αγαπητό και ανησυχαστικό, η συγγραφέας συναντιέται με πρόσωπα άγνωστα και συνάμα πολύ δικά της, ενόσω ατενίζει αλλόκοτους ορίζοντες, θαμπωμένους από μια νοσταλγική αχλή. «Υστερα βρέθηκα –ύστερα ή πριν– σε κάτι μέρη, κάτι λυκόφωτα τοπία που μου φέρναν κλάμα και σκεφτόμουν ότι πάντα γυρνώ σε μέρη που μου φέρνουν κλάμα».
Στις σελίδες των τετραδίων της οι λέξεις πασχίζουν να μεταγγίσουν στο χαρτί την πανδαισία ξημερωμένων νυχτών. Η μέρα κατακαίει τα φεγγοβολήματα της νύχτας και οι λέξεις δεν συγκρατούν παρά το μεταίσθημα αυτού του φευγαλέου, ενύπνιου θάμβους. Οπως γράφει η Ζατέλη στον πρόλογο του βιβλίου, «το όνειρο δεν ξεστομίζεται, είναι σιωπηρό, προγλωσσικό». Ωστόσο, συλλογίζεται πως ακόμα και η ατελής μετουσίωση της σιωπής του σε γλώσσα πλουτίζει τη σημασία του, αίροντας την ερμητικότητά του. Αλλωστε, η γραφή της είναι κατ’ εξοχήν ονειρική, μαγική και απόκοσμη. Ιδανική για τη μεταγλώττιση των ενυπνίων, καθώς ξέρει να αρθρώνει «λέξεις απρόφερτες», που «κανείς δεν τις ήξερε», και να αναγνωρίζει τα ανείπωτα αναγραμματισμένα.
Στις μυθοπλασίες της Ζατέλη οι πιο εκθαμβωτικές, μαυλιστικές ονειροφαντασίες σαρώνονται από χθόνιες λαίλαπες. Ζόφος και δέος κυβερνούν και τα όνειρά της. Η ομορφιά των εικόνων έχει κάτι το απελπιστικό. Οι εικόνες πενθούν, θαρρείς, την ομορφιά που αποθεώνουν. Τα χρυσοσκότεινα χρώματά τους διαχέουν «μια ζεστή οδύνη». Συχνά τα αποκυήματα του ύπνου πυκνώνουν και σβήνουν σε ένα αίσθημα τελεσίδικα αμετάφραστο, «ένα βούρκωμα στο στήθος», ένα «ανυπέρβλητο χτύπημα στην καρδιά». Εξορισμένη καθ’ ύπνους στο «μέτωπο της αλλόκοσμης μεθορίου», η Ζατέλη αδημονεί για τις συγκινήσεις που θα της σκάψουν την καρδιά. Πατάει ξυπόλυτη σε φρέσκο χώμα, περιθάλπει στα δάχτυλά της θρηνημένα και απένθητα οστά, αγναντεύει σκοτεινά μνήματα και τοπία επιμνημόσυνα, φορτισμένα από άφατο βάρος, ακραγγίζει την αντίπερα όχθη και επιστρέφει. Αυτή η άλλη, ακαριαία ζωή, ασυνάρτητη και συγκλονιστική, μελαγχολική και ιλαρή, δωρίζει κάτι πολύτιμο, εν πολλοίς ανερμήνευτο, στην πραγματική, που διαδραματίζεται λίγο-πολύ οριοθετημένη και ελάχιστα αιφνιδιαστική, στο φως της μέρας. Ωστόσο, οι νύχτες του βιβλίου φαντάζουν σαν διαβατήριες τελετές, που κατευθύνουν τη συγγραφέα όχι προς τη μέρα, αλλά προς το λυκαυγές αξημέρωτων, ανονείρευτων ακόμη μυθοπλασιών.
Τα όνειρα μας επιλέγουν. Μας καλούν σε τόπους απρόσμενους, άλλοτε εδεμικούς και άλλοτε εφιαλτικούς, σε ανταμώματα αλγεινά, αλλά και σε ασύλληπτες ευωχίες, όπου καταργείται καθετί οικείο από την ύπαρξή μας, για να αστράψει, όμως, αίφνης μια «εκστατική αλήθεια», «άρρητη», κομμάτι της μυστικιστικής αυτοβιογραφίας που εκτυλίσσεται, ερήμην μας, κατ’ όναρ. Με την αρωγή της νύχτας οι πανουργίες του υποσυνειδήτου μάς φανερώνουν πόνους παλιούς και ακοίμητους, πόθους αδήριτους και αδικαίωτους και τρόμους ανύποπτους, «ό,τι τρομάζει ο νους να θυμηθεί».
Αυτό το υπερθέαμα στην πίσω πλευρά των βλεφάρων, αυτή η αταξία που βυσσοδομεί στα παρασκήνια της ύπαρξης, μεταστοιχειώνεται στα «Τετράδια ονείρων» της Ζατέλη σε ένα υποβλητικό, ασυνεχές αφήγημα, παράλογο, πένθιμο όσο και κωμικό, που δεν εκχωρεί το παραμικρό από τη μαγεία του στις αιτιάσεις της έλλογης σκέψης. Τα όνειρά της δεν σκέφτονται, δεν αυτοαναλύονται, δεν απομαγεύονται από οποιοδήποτε νόημα. Ακόμα και αποσπασμένα μέσω των λέξεων από την αλεξική τους επικράτεια, παραμένουν αόρατα, και μόνο ο ψυχικός τους αντίκτυπος, η «σφαγή του στήθους», μένει ορατός στο χαρτί. Αφυπνίζοντας με τη μυσταγωγική γραφή της τον κεκοιμημένο της κόσμο, η Ζατέλη μας καλεί ακόμη μία φορά να θαυμάσουμε ένα ολοδικό της στερέωμα, μονάκριβο για εκείνη αλλά και για μας.
«Εκείνη η γυναίκα και ο εαυτός της!».