H.P. LOVECRAFT – I.N.J. CULBARD
Η σκιά πέρα από τον χρόνο
μτφρ.: Θωμάς Μαστακούρης
εκδ. Αίολος
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα και πολυσχολιασμένα έργα του Φρανσίσκο Γκόγια είναι το σχετικά μικρό χαρακτικό με τίτλο «Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα». Εκεί, πάνω από μια ανθρώπινη μορφή που κοιμάται, εικονίζονται νυχτερίδες, κουκουβάγιες και διάφορα άλλα όντα που μοιάζουν απειλητικά, έτοιμα να στοιχειώσουν τα όνειρα του κοιμισμένου. Αυτός ο ύπνος του συνειδητού (μεταφορικός ή κυριολεκτικός), που αναπαριστά ο Ισπανός καλλιτέχνης, φαίνεται πως απασχολούσε και τον Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, ο οποίος, ούτως ή άλλως, από μικρός δεν κοιμόταν και πολύ καλά. Διοχέτευσε δε πολλούς από αυτούς τους εφιάλτες μέσα στις περίφημες ιστορίες του, που σήμερα τον κατατάσσουν στις κορυφές της λογοτεχνίας του τρόμου και του φανταστικού, όλων των εποχών.
Μία από αυτές τις ιστορίες είναι και «Η σκιά πέρα από τον χρόνο», η οποία πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αίολος υπό τη μορφή graphic novel, σε διασκευή και εικονογράφηση του Ι.N.J. Culbard. Σε αυτή, την τελευταία ουσιαστικά μακροσκελή νουβέλα του Λάβκραφτ, γραμμένη την περίοδο 1934-1935, συγκεντρώνονται πολλοί από τους τρόμους αλλά και τις απλές ανησυχίες που φαίνεται να απασχολούσαν τον Αμερικανό συγγραφέα, ωθώντας τον στη δημιουργία.
Εξωκοσμικά όντα
Βασικός ήρωας της ιστορίας είναι ο πανεπιστημιακός καθηγητής Ναθάνιελ Πίζλι, ο οποίος μια μέρα καταρρέει μπροστά στους φοιτητές του. Συνέρχεται μόνο πέντε χρόνια αργότερα, για να διαπιστώσει με φρίκη πως, όλο αυτό το διάστημα, το άβουλο σώμα του είχε καταληφθεί από κάποια μυστηριώδη εξωκοσμικά όντα, τα οποία τον χρησιμοποίησαν προκειμένου να συλλέξουν πληροφορίες για την ιστορία και τον πολιτισμό της ανθρώπινης φυλής. Μέσω μάλιστα των αλλόκοτων ονείρων που συνεχίζει να έχει, ο καθηγητής διαπιστώνει πως είναι απλώς ένας από μία σειρά «ξενιστών», του παρελθόντος και του μέλλοντος, που έχει καταλάβει αυτή η ιδιοφυής φυλή των «Γίθιων». Ταυτόχρονα, μέσω αρχαιολογικών ανασκαφών τις οποίες διευθύνει, ανακαλύπτει ακόμα περισσότερα –και τρομακτικότερα– μυστικά γύρω από το παρελθόν του σύμπαντος καθώς και του ίδιου του ανθρώπινου μυαλού του.
Ο δημιουργός του graphic novel χρησιμοποιεί λιτό και παραστατικό σχέδιο, πιθανότατα προσπαθώντας να μην περιπλέξει άλλο την ήδη δαιδαλώδη σκέψη του Λάβκραφτ. Ο τελευταίος ανατέμνει εδώ τις έννοιες του χώρου και του χρόνου, πολλές φορές μάλιστα τοποθετώντας την ιστορία του ακόμα και έξω από αυτές («ουσιαστικά [σε τέτοιες συνθήκες] δεν υπάρχει η έννοια του χρόνου όπως την αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος»). Επιπλέον, εδώ βρίσκουμε τη σκέψη της κατάληψης του σώματος από μια ξένη δύναμη, καθώς και διάφορα άλλα στοιχεία που συνθέτουν τον ορισμό του ψυχολογικού θρίλερ. Ο (κατόπιν) μετρ του είδους, Στίβεν Κινγκ, άλλωστε έχει δηλώσει επανειλημμένως πως ο Χ.Φ. Λάβκραφτ αποτελεί ένα από τα βασικά πρότυπα και του δικού του έργου.
Ο Αμερικανός συγγραφέας της «Σκιάς», των «Βουνών της τρέλας» και του «Καλέσματος του Κθούλου» ελάχιστα εκτιμήθηκε όσο ήταν στη ζωή. Το έργο του αναγνωρίστηκε αργότερα ευρέως, όταν και η ιδιότυπη φιλοσοφία του τρόμου μπήκε πιο έντονα στην ποπ κουλτούρα. O ίδιος βέβαια μάλλον θα απεχθανόταν όρους όπως «ποπ κουλτούρα», αν υπήρχαν στην εποχή του. Ηταν ένας βαθιά συντηρητικός άνθρωπος, ο οποίος προτιμούσε την απομόνωση και είχε κοινωνικές επαφές κυρίως μέσω της χειμαρρώδους αλληλογραφίας την οποία διατηρούσε τακτικά με πολλούς ανθρώπους, μέχρι το τέλος της ζωής του το 1937.
Φυλετική προσέγγιση
Είναι γνωστός, επίσης, ο ιδιότυπος ρατσισμός του: ειδικά στα χρόνια της νεότητάς του, υπάρχουν αληθινά αποκρουστικές ιδέες (π.χ. στο ποίημα «On the creation of the Niggers»), ιδίως αν κάποιος κρίνει με τα σημερινά δεδομένα. Με τα χρόνια βέβαια αυτή η ακραία γλώσσα έδωσε τη θέση της περισσότερο σε ένα είδος ελιτισμού, ο οποίος προέκρινε την αγγλοσαξονική κουλτούρα σε σχέση με τις υπόλοιπες. Το θέμα της φυλής, πάντως, παραμένει και σήμερα το πιο αμφιλεγόμενο στοιχείο της εργογραφίας του. Ανεξάρτητα από όλα αυτά, ακόμα και στην εικονογραφημένη μεταφορά της ιστορίας του, είναι συναρπαστικό να ακολουθήσει κανείς το νήμα της σκέψης του Λάβκραφτ. Η κατάκτηση της γνώσης εδώ παρουσιάζεται περίπου ως νέμεση και καταστροφή για εκείνον που την πετυχαίνει: όσο ο καθηγητής Πίζλι σκαλίζει τα αρχαία μυστικά αλλά και το προσωπικό του υποσυνείδητο τόσο οδηγείται βαθύτερα στο λαγούμι της παράνοιας και της απελπισίας. Από την άλλη, το κενό που αφήνει ο αγώνας για την κατανόηση του σύμπαντος, σε σχέση με την ουσία της ανθρώπινης φύσης (των φυσικών τάσεων), μοιάζει να είναι τελικά και ο μεγαλύτερος γεννήτορας του τρόμου.