Λίγα προϊόντα στον εκδοτικό τομέα συνδέονται τόσο άμεσα με τον εικοστό αιώνα όσο το βιβλίο τσέπης. Και λίγα στοιχεία του βιβλίου τσέπης είναι τόσο ελκυστικά όσο το εξώφυλλό του, που του δίνει ταυτότητα, που δημιουργεί χώρο για νοσταλγία. Γιατί, το βιβλίο τσέπης, όσο και αν συνεχίζει στον 21ο αιώνα, είναι εξ αντικειμένου ένα εκδοτικό προϊόν που συνειρμικά συνδέεται με τον τρόπο ζωής, που ως εικονογραφία, τουλάχιστον, παραπέμπει στις «χρυσές» δεκαετίες 1950 – 1980.
Για την Αγγλία, τα Pan Books είναι θεσμός συνυφασμένος με τη βρετανική καθημερινότητα, όπως και τα Penguin, τα τρένα, το τσάι και η αγγλική εξοχή. Κάθε Pan Book, με τα μοναδικά εικονογραφημένα εξώφυλλα, και με την πλειάδα των συγγραφέων του, γεννούσε ολόκληρους κόσμους, έτρεφε τη φαντασία, τροφοδοτούσε το κλίμα εποχής. Είναι 70 χρόνια από τότε που πρωτοκυκλοφόρησαν, δώδεκα χρόνια μετά τα Penguin, αλλά κατόρθωσαν και έγιναν αναγνωρίσιμα, διακριτά, αγαπητά. Συλλέχτηκαν μετά μανίας και σήμερα είναι vintage θησαυροί.
Οπτικό παιχνίδι
Η επέτειος των 70 χρόνων οδήγησε σε ένα παιχνίδι οπτικής ταυτότητας. Τα Pan Books ανήκουν στον όμιλο Macmillan από το 1987, ο οποίος αποφάσισε να τιμήσει την επέτειο με νέα εξώφυλλα σε επιλεγμένους τίτλους από το «Οσα παίρνει ο άνεμος» της Μάργκαρετ Μίτσελ έως το «Jaws» του Πίτερ Μπέντσλεϊ. Eίναι 20 τίτλοι με δυναμικά εξώφυλλα, γραφιστικής αισθητικής της δικής μας εποχής, που παίρνουν τη σκυτάλη και δημιουργούν γέφυρα με το παρελθόν. Είναι μια πράξη συμβολισμού και ένα εμπορικό παιχνίδι, καθώς οι 20 νέοι τίτλοι είναι σταγόνα στον ωκεανό δίπλα στους χιλιάδες τίτλους των παλιών Pan Books. Ωστόσο, είναι και μία επίδειξη δύναμης και μία ψήφος υπέρ του βιβλίου τσέπης και ως συλλεκτικού αντικειμένου, καθώς από μόνη της η ιδέα της συλλογής προϋποθέτει το φυσικό αντικείμενο.
Τα Pan Books ήταν μία ιδέα ενός ιδιοφυούς ανθρώπου, του Alan Bott (1893 – 1952), εκδότη της Book Society, ήρωα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, δημοσιογράφου και συγγραφέα. Τα Pan Books ξεκίνησαν το 1947 σε μια εποχή ανασυγκρότησης και εξέφρασαν σταδιακά την ανάγκη για διάδοση της ψυχαγωγικής λογοτεχνίας με καλλιτεχνικά εξώφυλλα στα όρια της εικαστικής εικονογράφησης και του pulp (στον αντίποδα των Penguin που είχαν μονοχρωματικά εξώφυλλα). Ο πρώτος τόμος ήταν το «Ten Stories» του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ και γρήγορα, ιδίως μετά το 1950, ο κατάλογος επεκτάθηκε τόσο πολύ που περιέλαβε όλους όσους το κοινό αγαπούσε. Από την Αγκάθα Κρίστι και την Τζόρτζετ Χέιερ έως τον Λέσλι Τσάρτερις και τον Ιαν Φλέμινγκ. Και από την αστυνομική λογοτεχνία έως τα ρομάντσα, τους κλασικούς και τα βιβλία γνώσεων. Eνα Pan Book ήταν μία δήλωση κατάφασης απέναντι στη ζωή. Το σήμα των εκδόσεων (εμπνευσμένο από τον Θεό Πάνα) είχε σχεδιαστεί από τον Mervyn Peake (1911 – 1968), συγγραφέα, καλλιτέχνη, ποιητή και εικονογράφο. Τίποτε τυχαίο.
Σήμερα, τα Pan Books συνεχίζουν, αλλά φυσικά ο κόσμος έχει αλλάξει. Η εμπορική, επικοινωνιακή στρατηγική για την επέτειο των 70 χρόνων δείχνει την ανάγκη επανασυσπείρωσης ενός εκλεκτικού κοινού, αλλά πλέον οι κινήσεις αυτές αποσκοπούν σε «κόγχες» της αγοράς και αποτιμώνται ως κινήσεις γοήτρου.
Ωστόσο, υπάρχει συνέχεια. Νέοι συγγραφείς εντάσσονται, νέοι εικονογράφοι σχεδιάζουν, νέοι αναγνώστες έρχονται και θα έρθουν. Η αντιπαράθεση της αισθητικής του 1950 με τη σύγχρονη γίνεται μέσα από ένα ευπρόσδεκτο παιχνίδι οπτικής επικοινωνίας, που, όμως, επιχειρεί να πει κάτι περισσότερο.